این روزها پُرسروصداترین نشست سال‌های اخیر دیپلماسی ایران، با کم‌سروصداترین شکل در حال برگزاری است. اولین دور گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران و استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه، بعدازظهر شنبه بیست و سوم فروردین با وساطت بدرالبوسعیدی، وزیر خارجه عمان در مسقط در حالی برگزار گردید، که دو و نیم ساعت به طول انجامید و با ديدار و مصافحه چند دقيقه‌اي عراقچي و استيو ويتكاف پايان گرفت. در نهایت هم طرفین آن را “موفقیت‌آمیز” توصیف کردند اما رسانه‌ها در آن حضوری کمرنگ داشتند و اطلاع‌رسانی حداقلی نیز بر جزئیات و محتوای گفت‌وگوها اعمال شد. مجید تخت‌روانچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه، کاظم غریب‌آبادی معاون بین‌الملل و حقوقی و اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه دیگر نفراتی بودند که عراقچی را در این رویارویی دیپلماتیک همراهی کردند.
پس از پایان دور اول مذاکرات، دستگاه دیپلماسی کشورمان اعلام کرد که «در این گفت‌وگوها که با وساطت عمان انجام شد، سیدعباس عراقچی، وزیر امورخارجه جمهوری‌اسلامی ایران و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه در فضایی سازنده و مبتنی بر احترام متقابل مواضع دولت‌های متبوع خود راجع به موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران و رفع تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران را از طریق وزیر امورخارجه عمان تبادل کردند. به نظر، به عنوان جلسه اول، جلسه سازنده‌ای بود و در یک محیط آرام و بسیار محترمانه انجام شد. هیچ زبان غیرمناسبی به کار گرفته نشد و طرفین تعهد خودشان را برای پیشبرد این گفت‌وگوها تا رسیدن به توافقی که مطلوب دو طرف باشد و از موضع برابر صورت بگیرد، نشان دادند.»
عباس عراقچی وزیر امور خارجه هم گفت: «امروز فضای جلسه به گونه‌ای بود که این ادامه و استمرار را در حقیقت تضمین می‌کرد و نشان می‌داد. ما در جلسه بعدی که شنبه آینده برگزار می‌شود، سعی می‌کنیم وارد دستور کار مذاکرات شویم که طبعاً در کنار خود جدول زمانی هم خواهد داشت…در این جلسه فکر می‌کنم به مبنای مذاکراتی خیلی نزدیک شدیم. اگر در جلسه آینده بتوانیم مبنا را قطعی کنیم، فکر می‌کنم که بخش زیادی از راه را پیموده‌ایم و می‌توانیم براساس آن مبنا گفت‌وگوهای واقعی را آغاز کنیم.»
کاخ سفید نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «گفت‌وگوها با ایران بسیار مثبت و سازنده بود. گفت‌وگوهای امروز اقدامی رو به جلو برای رسیدن به نتایجی سودآور برای هر دو کشور بود.»
ویتکاف هم پس از گفت‌وگوی دور اول با هیأت ایرانی تصریح کرد: «ما یک گفت‌وگو بسیار مثبت و سازنده داشتیم.»
دور دوم مذاکرات
اما دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا در رُم و ساختمان دیپلماتیک متعلق به کشور عمان، یک هفته پس از مذاکرات دور اول برگزار شد. این مذاکرات حدود چهار ساعت به طول انجامید و بدرالبوسعیدی وزیر خارجه عمان واسطه انجام آن بود. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، فضای این دور از گفتگوها را نیز سازنده توصیف و اعلام کرد: «امروز ما حدود چهار ساعت جلسه داشتیم و جلسه خوبی بود و مذاکرات رو به جلو است. این‌بار موفق شدیم در خصوص یکسری اصول و اهداف به یک تفاهم بهتری برسیم و نهایتاً قرار شد مذاکرات ادامه یابد و وارد مرحله بعدی شود، به این ترتیب که جلسات کارشناسی شروع شود.»
او تصریح کرد: «از چهارشنبه این هفته مذاکرات فنی در سطح کارشناسان در عمان آغاز خواهد شد. طبیعی است که کارشناسان فرصت بیشتری برای ورود به جزئیات و طراحی یک چارچوب برای توافق شوند و بعد ما شنبه آینده در عمان ملاقات خواهیم کرد تا نتیجه کار کارشناسان را بررسی کنیم تا ببینیم چقدر به اصول یک توافق نزدیک هستیم.»
اما در حالی دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا به ریاست عباس عراقچی و ویتکاف به میزبانی عمان در رُم برگزار شد که در مدت زمان بین مذاکرات مرحله اول و دوم، تحولات مختلفی در ادبیات طرفین رُخ داد. در این یک هفته، دونالد ترامپ در جلسه‌ای ویژه با مشاوران خود، مسأله ایران و موضوع هسته‌ای تهران را مورد ارزیابی قرار داد. به‌رغم اینکه ویتکاف پیش از این جلسه از پذیرش حق غنی‌سازی در سطح سه و نیم درصد سخن گفته بود، ادبیات خود را تغییر داد و از لزوم جمع‌آوری غنی‌سازی در ایران و آغاز مذاکرات توأمان موشکی ـ هسته‌ای خبر داد. از سوی دیگر، ترامپ نیز با وجود خوش‌بینی‌هایی مشابه ویتکاف در ارتباط با غنی‌سازی در ایران، موضعی غیرسازنده اتخاذ کرد، هرچند در ادبیات آنها همچنان بر چانه‌زنی در این‌باره تأکید می‌شد. در نهایت هم، یک رسانه آمریکایی از آمادگی اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران خبر داد و اعلام کرد که ترامپ با این حمله مخالفت کرده است. ده‌ها خبر دیگر نیز در این زمینه، از جمله تلاش اروپایی‌ها برای بررسی اجرای مکانیسم ماشه منتشر شد. با این حال، ایران در برابر همه این تحولات، تنها بر حقوق هسته‌ای خود و ضرورت مذاکره برای حل مسائل تأکید کرد. در این مدت، رافائل گروسی نیز به تهران سفر کرد و ابراز امیدواری کرد که مسأله هسته‌ای ایران از طریق گفت‌وگو حل‌وفصل شود.
واکنش ها به مذاکرات
اما در كشاكش گفت‌وگوهاي ميان عراقچي ـ ويتكاف، دامنه وسيعي از اخبار، گمانه‌زني‌ها، تحليل‌ها و… روي خروجي خبرگزاري‌ها و سايت‌ها قرار گرفتند كه در هر كدام از آنها تلاش مي‌شد موضوع مذاكره از زاويه‌اي خاص مورد بررسي قرار گيرد. مردم نيز در فضاي مجازي به ارزيابي مذاكرات مشغول بودند. برخي كاربران با بررسي شاخص‌هاي اقتصادي كه همزمان با آغاز مذاكرات روند بهبود را آغاز كرده بودند، ابعاد مذاكرات را بررسي مي‌كردند و گروهي ديگر با زبان طنز و مطايبه به اين رخداد توجه نشان دادند. طيف ديگري هم با انتشار اخبار دست اول از مذاكرات، تلاش مي‌كردند كاربران را در جريان ريز مذاكرات قرار دهند.
در پایان دور اول مذاکرات، مقام معظم رهبری، کار تیم مذاکره کننده را تایید نموده و اعلام کردند: «در گام‌های اولِ تصمیم کشور به مذاکره خوب کار شده است، بعد از این هم باید با دقت حرکت کرد.»
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، کارشناس روابط بین‌الملل در این خصوص اظهار داشت: «با توجه به تنش‌هایی که از روز اول ریاست‌‌جمهوری ترامپ در دور جدید به وجود آمد و تنش‌های قبلی که در زمان خروج او از برجام در دولت اول شکل گرفت، همچنین شرایط منفی که قبل و بعد از انتخابات آمریکا در هر دو سوی ماجرا شدت گرفت، بسیاری از محافل سیاسی انتظار چنین فضایی از مذاکرات را نداشتند. لذا باید گفت با توجه به فضای منفی گذشته، نوع مذاکراتی که در عمان برگزار شد، گامی رو به جلو محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، طرفین اولین اقدامی که در عمان انجام دادند، غلبه بر فضای منفی بود که در طی این مدت شکل گرفته است.»
عبدالله گنجي از چهره‌هاي اصولگرا، به موضوع مذاكرات دو جانبه ايران و آمريكا توجه كرد و نوشت: «نبودِ اروپايي‌ها در مذاكرات ايران ـ آمريكا يك خاصيت براي ما دارد كه بازوهاي چانه‌زن كمكي براي آمريكا وجود ندارد. برجام نگاه جديدي به اروپا در ايران توليد كرد. اين‌كه اروپا در پيوستگي با آمريكا مي‌تواند براي ما زحمت درست كند اما مستقل از آمريكا هيچ خاصيت مثبتي نمي‌تواند براي ما داشته باشد.»
صادق زیباکلام، استاد بازنشسته علوم سیاسی دانشگاه تهران هم درباره مذاکرات جاری گفت: «اگر شرط‌بندی در جمهوری اسلامی آزاد بود، من هرچه داشتم و نداشتم روی این شرط‌بندی می‌کردم که اولاً مذاکره صورت می‌گیرد و ثانیاً اینکه در نهایت به توافق منجر خواهد شد. از چند ماه قبل این موضوع را مطرح کردم. چرا که معتقدم دو طرف اصلی یعنی رهبر ایران و رئیس‌جمهور آمریکا نمی‌خواهند کار به رودررویی بکشد.»
عباس آخوندی، عضو هیأت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران هم با انتشار یادداشتی در کانال تلگرامی خود در مورد مذاکرات دور دوم نوشت: «تا اینجا خبرهای دریافتی از رُم مثبت است و گویا جلسات کارشناسی قرار است به‌زودی تشکیل گردد. نفس تشکیل جلسات کارشناسی علامت مثبتی است. البته من نکته‌ای را بلافاصله پس از نامه‌نگاری ترامپ به رهبری نوشتم مبنی بر اینکه لحظه تاریخی توافق فرارسیده است. البته هنوز زود است که قضاوت نهایی کرد ولی، از جهت تاریخی برخی اتفاقات بزرگ‌گویی زمان‌شان فرا می‌رسد. تا این لحظه من بر این باورم که لحظه سازش ایران و آمریکا فرارسیده است، لذا، همچنان که پیش از این برآورد می‌کردم مذاکرات با سرعتی بسیار تندتر از آنچه همه تصور می‌کنند به‌پیش می‌رود و شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که پیش‌بینی نمی‌کردیم.»
مخالفت تندروها با مذاکرات
مذاکرات بین عباس عراقچی، و استیو ویتکاف در حالی صورت می گیرد که در داخل کشور برخی این مذاکرات را یک شروع حساب شده خواندند و برخی دیگر هم عصبانیت‌شان را با توهین به تیم مذاکره‌کننده نشان دادند.
به بیان دیگر، در مقابل بیم و امیدهای افکارعمومی، سیاسیون و کارشناسان و دیپلمات‌ها درباره مذاکرات میان تهران و واشنگتن، گویا افرادی هستند که این مذاکرات، خواب بهاری آنان را بر هم زده تا آنجا که عصبانیت‌شان را با فریاد و سر و صدای بلند ابراز می‌کنند و ابایی هم ندارند که در مسیر تندروی خود تا پای تجمع، تهدید و زیرسؤال بردن نظام پیش بروند. تندروی این دلواپسان در حالی است که بر همگان آشکار است که عباس عراقچی با تصمیم و حمایت مسئولان عالی نظام راهی این عرصه شده، اما با این حال، برخی از مخالفان مذاکره، در تجمعات کوچکی که برگزار شد با دست گرفتن پلاکاردهایی، شعارهایی چون «هر آن‌که مذاکره شعارش، استخر فرح در انتظارش» سر دادند و برخی هم کمپین ممانعت از مذاکره ایران با آمریکا را راه اندازی کردند.
سعید حجاریان در خصوص مخالفت تندروها با روند مذاکرات می‌گوید: «زمانی‌که وزارت امورخارجه تلاش می‌کند کاری را به سرانجام برساند، یک‌باره چندین صدای گوش‌خراش و چندین عمل تخریبی بر سر آن آوار می‌شود. یکی از جنگ‌طلبی می‌گوید، دیگری راجع به بُمب سخن‌سرایی می‌کند و آخرالامر، کسی می‌گوید باید ترامپ را با گلوله زد!، اگر بناست دیپلماسی به‌قاعده شود باید با قید فوریت، این عوامل مخرّب را کنترل کنند تا دست‌کم توان دستگاه دیپلماسی در این جهت مستهلک نشود.»
حجت‌الاسلام عباس امیری‌فر، فعال سیاسی اصولگرا، با بیان اینکه «وقتی دو شخصیت، یعنی آقای پزشکیان و سرلشکر باقری می‌گویند مذاکره غیرمستقیم با تأیید رهبری بوده است، نشان می‌دهد که مقام معظم رهبری این اجازه را صادر کردند.»
وی می افزاید: «مذاکره و رسیدن به یک توافق به معنی شکست اسرائیل است. نتانیاهو دوست داشت که ترامپ اجازه بمباران ایران را به او بدهد، اگر چه بدون پاسخ نمی‌ماند. اما در این شرایط عوامل خودش را بسیج کرده است. ما اکثر سخنانی که نتانیاهو قرار بود بگوید را از دهان مخالفان مذاکره و تندروهای داخلی می‌شنویم.»
منصور حقیقت‌پور، تحلیلگر مسائل سیاسی هم می‌افزاید: «در سال‌های اخیر، تندروها که مجموعه پایداری پشت‌پرده آنها محسوب می‌شود، هیچ نقشه یا راهبردی را برای بهبود وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی فرهنگی ایران ارائه نداده‌اند و در برابر همواره مشاهده می‌کنیم که دست به کارشکنی چه در سیاست داخلی و چه در سیاست خارجه می‌زنند که بارها منافع ملی را تهدید کرده‌اند. تندروها همچنان نشان داده‌اند اگر منافع خود و اطرافیان‌شان ایجاب کند، دست به‌هرکاری می‌زنند و حتی متاسفانه باید بگویم که از خطوط قرمز هم عبور می‌کنند.»
روزنامه جمهوری‌اسلامی هم نوشت: «همه کسانی که منافع‌شان در خطر است به صف شده‌اند حتی اسکول نظام. حتی آن مستندساز ناکام… حتی سخنرانان همه چیزدان. حتی توپخانه‌چی‌های کلمات… حتی وکیل‌الحرف‌های همیشه عصبانی… اینها که ـ در نیّت شاید هزار فرسنگ فاصله داشته باشند ـ اما لبه دوم قیچی صهیونیست‌ها را کامل می‌کنند. اگر چه نمی‌توان از حضور نفوذی‌هایی که با نقاب سوپر انقلابی، به سینه انقلاب شلیک می‌کنند هم غافل شد.»
آنچه مسلم است نباید در این زمینه دچار افراط و تفریط شد. نباید با اساس مذاکره مخالف بود و بلکه باید از فرصت‌هایی که پیش روی کشور قرار می‌گیرد استفاده کرد. با همه این تفاسیر، اکثریت مردم ایران چشم به این مذاکرات دوخته و منتظر نتایج مطلوب آن هستند.
