در کنار بسياري از پديدههاي ناخوشايند که زمين را تهديد مي‌کند، هشدار درباره پديده فرونشست زمين در اين منطقه بسيار پررنگ است. پس از گذشت دو دهه خشکسالي و خالي شدن سفره‌هاي زيرزميني، پديده نشستهاي زمين طي چند سال اخير به خيابانهاي اصلي شهر هم رسيده و مشکلاتي را ايجاد نموده است.
خشکسالي، برداشت بيش از حد از منابع آب زيرزميني و در نهايت فرونشست زمين، از جمله بحران‌هاي جدي شهرستان کاشمر محسوب مي‌شود؛ تا آنجا که اين شهر با فرونشست تجمعي بيش از30 سانتيمتر، رکورددار فرونشست زمين در کشور به شمار مي‌رود.
کاشمر اکنون با دو بحران جدي مواجه است، بحران آب و بحران فرونشست زمين. البته بحران آب و فرونشست دشت کاشمر همانند «زلزله خاموش» است و هنوز مردم و مسئولان آن را به خوبي درک نکرده‌اند.
بد نيست بدانيد براساس مقاله‌اي که توسط «پروفسور اندرسون» دانشمند ممتاز زمين‌شناسي در آلمان در سال 2008 در خصوص فرونشست دشت کاشمر تهيه شده، وضعيت بسيار هشدار دهنده اعلام شده است.
براساس نقشه‌هاي ارائه شده تا سال 2008 بين منفي دو سانتيمتر تا منفي 58 سانتيمتر فرونشست در دشت کاشمر به ثبت رسيده است، اما زماني وضعيت بدتر مي‌شود که از آن سال تاکنون را هم بايد در نظر گرفت که شرايط برداشت و خشکسالي‌ها تشديد شده است.
نرخ ماهانه فرونشست بر اساس اين داده‌ها نشان مي‌دهد، ميزان فرونشست بر حسب سانتيمتر هرماه تا منفي 2.5 سانتيمتر در دشت کاشمر ثبت شده است، اما اين آمار از آن جهت بحران محسوب مي‌شود که منفي20 ميليمتر آن هم در دوره زماني بلند مدت اگر فرونشست داشته باشيم بحران محسوب مي‌شود.
هرچند دشت کاشمر تحت تاثير دو گسل شمالي و جنوبي است که پديده فرونشست را تشديد مي‌کنند، اما عامل اصلي فرونشست نيستند، براساس بررسي‌هاي صورت گرفته موضوع اصلي فرونشست دشت کاشمر، برداشت بي‌رويه از سفره‌هاي آب زيرزميني است.
کاشمـر در صـدر دشت‌هـاي داراي فرونشست زمين در کشور
در همين خصوص عضو شوراي پژوهش و فناوري اداره‌کل حفاظت محيط‌زيست خراسان‌رضوي مي‌گويد: متاسفانه فرونشست کاشمر در صدر فرونشستهاي زمين کشور قرار دارد.
هادي معماريان مي‌افزايد: پنج دشت کاشمر، بردسکن، مشهد، نيشابور، جوين و خواف در خراسان‌رضوي جزء دشت‌هاي بحراني از نظر فرونشست محسوب ميشوند، به طوري که متاسفانه در کمتر از يک کيلومتري روستاي «قوژد» کاشمر شاهد شکاف‌هاي 8تا10 متري بر اثر نشست زمين هستيم.
وي با بيان اين‌که دشت کاشمر به‌طور متوسط طي ده سال اخير هرساله با حدود يک‌ونيم متر افت سطح آب روبرو بوده است، عنوان مي‌کند: متاسفانه فرونشست زمين به داخل شهر نيز رسيده است.
معماريان اظهار مي‌کند: فرونشست‌ها، آخرين مرحله بيابان‌زايي هستند و البته نه تنها در خراسان‌رضوي بلکه در اغلب استان‌هاي کشور با پديده فرونشست زمين روبرو هستيم و اين نشان مي‌دهد که اصولا به قوانين طبيعت احترام نگذاشته‌ايم.
وي بيان مي‌کند: در نقاطي که فرونشست زمين اتفاق افتاده يعني اين‌که بايد براي صدها سال آينده با توليد در آن خداحافظي کنيم. متاسفانه در برخي مناطق از جمله کاشمر و خليل‌آباد و به خصوص نيشابور در استان خراسان‌رضوي شکاف‌هاي بزرگي به دليل فرونشست زمين ايجاد شده و دشت به طور يک‌نواخت و در برخي نقاط غيريکنواخت در حال پائين رفتن است و اين موضوع بسيار خطرناک به شمار مي رود.
رئيس مرکز آموزش عالي کاشمر با اعلام اين‌که بحران فزاينده آب طي دو دهه اخير، شهرستان کاشمر را درگير نموده است؛ مي‌گويد: متأسفانه خاک بيشترين فرسايش را پيدا کرده و ميزان فرونشست زمين بي‌سابقه است، اين فاجعه‌ها، اتفاقي نيست و نام آن تراژدي «مرگ زمين» است.
بدون شک با وضعيت پيش‌رو بايد به سمت فرهنگ‌سازي و مديريت مشارکتي رفت، زيرا از اين بحران ديگر نمي‌توان با مديريت دولتي عبور کرد و نيازمند همراهي آحاد جامعه هستيم. در اين بين بايد بحران تغيير اقليم و روند گرمايش و متعاقب آن امنيت غذايي را جدي گرفت، روند تغيير اقليم نشان مي‌دهد در دهه آينده در تامين غذا با چالش مواجه خواهيم شد.
معماريان مي‌افزايد: مطالعات اثبات مي‌کند بين سال‌هاي 1987تا2011 در خراسان بزرگ شاخص روزهاي تابستاني، روزهاي گرم، دماي حداکثر شب‌ها و طول دوره گرم 100 درصد روند افزايشي داشته و شاخص روزهاي سرد 100 درصد روند کاهش را نشان مي‌دهد.
شاخص‌هايي مانند حداکثر دماي حداقل و حداقل دماي حداقل بيش از 85 درصد روند افزايشي نشان مي‌دهد، تا سال 2039 ميانگين دماي کشور و به تبع آن خراسان بزرگ تا نيم درجه افزايش پيدا مي‌کند و ميزان بارش تا 9 درصد کاهش خواهد يافت.
بارش‌هايي که به صورت مقطعي داريم و در يک‌سال پربارش هستيم را نبايد جدي گرفت، روند بارش‌ها کاهشي خواهد بود، بررسي اثر تغيير اقليم در کشاورزي منطقه نشان مي‌دهد افزايش دما و کاهش بارندگي تا100 سال آينده مي‌تواند موجب 41 درصد کاهش عملکرد کشت گندم در منطقه شود، همچنين ميزان عملکرد در هکتار به ازاي افزايش يک درصد دما به ميزان 33 درصد در بسياري از محصولات کاهش پيدا مي‌کند.
بر اساس تحقيقي که در منطقه کاشمر صورت گرفته، اگر پارامترهاي اقليمي موثر بر ميزان عملکرد گندم ديم در ايستگاه کاشمر به ميزان 10 درصد تغيير پيدا کند ميزان عملکرد گندم ديم در محدوده اين ايستگاه به اندازه 74 درصد نوسان خواهد داشت، اين نشان مي‌دهد، در آينده چالش امنيت غذايي متاثر از تغيير اقليم را هم خواهيم داشت.
با وضعيت موجود نياز داريم؛ در الگوي کشت منطقه نيز تجديدنظر شود، براساس تحقيقات صورت گرفته در بسياري از الگوهاي کشت در مناطق مختلف بايد تجديد نظر کنيم و بسياري از سطوح بايد تغيير کنند.
به عقيده نگارنده بايد در حوزه کشاورزي آينده پژوهي داشته باشيم، قطعأ در اين خصوص مي‌توان از مراکز علمي کمک گرفت.
در شرايط بحراني فعلي ديگر نمي‌توان منتظر تصميمات استاني براي منطقه بود، بايد خودمان تصميم بگيريم و به فکر منطقه باشيم، بايد موضوع توسعه پايدار را در منطه ترشيز به عنوان الگو قرار دهيم، ديگر نمي‌توان نگاهي صرف اجتماعي و يا اقتصادي داشت بايد مسائل اقتصادي و اجتماعي پيوست محيط زيستي داشته باشند تا بتوانيم روند پايداري را در منطقه تجربه کنيم.
