“آوای‌کاشمر” نیز بنا به رسالت مطبوعاتی خویش با حساسیت نسبت به رویدادهای پیرامون، در اولین شماره سال جدید با دعوت از کارشناسان مرتبط از جمله دادستان عمومی و انقلاب کاشمر، جانشین شورای هماهنگی مدیریت بحران، شهردار و کارشناس مخاطرات و ایمنی شهرداری، کارشناسان آب منطقه‌ای و راهداری و رئیس مرکز آموزش عالی کاشمر به عنوان عضو انجمن آبخیزداری ایران به آسیب‌شناسی پدیده سیل در کاشمر پرداخت تا پاسخ پرسش‌های پرشماری که ذهن مخاطبان را قلقلک می‌دهد که آیا می‌توان از میزان خسارات ناشی از سیل کاست؟ وضعیت مناطق مختلف شهر در ریسک‌پذیری نسبت به وقوع سیل چگونه است؟ رویکرد مسئولان برای مقابله با رخدادهای جدی چگونه باید باشد؟ و دهها پرسش دیگر را واکاوی کند.
بافت شهری کاشمر مستعد تأثیرپذیری از مخاطرات طبیعی
رئیس مرکز آموزش‌عالی کاشمر گفت: از حدود شش‌ماه قبل نقشه‌های پیش‌بینی پدیده النینو نشان می‌داد؛ امسال بارش‌های تندری و بسیار شدیدی را خواهیم داشت البته به دلیل عدم قطعیت پیش‌بینی‌ها به طور گسترده اعلام نشد، چه بسا مدل‌ها مرتب تغییر می‌کنند به عنوان مثال مدل کشور آلمان پیش‌بینی 200 میلیمتر بارندگی را برای کاشمر داشت، ولی مدل کانادا و اروپا متفاوت بود.
هادی معماریان با اشاره به این‌که سیلاب‌ها در کاشمر دو مسیر عمده مشخص دارند که در آنها به شدت شاهد گسترش ساخت و ساز در شهر تا ارتفاع حدود 1170 متر هستیم، عنوان کرد: این وضعیت، موجب تفاوت ساختاری در بافت فیزیکی شهر و مستعد شدن بافت شهری تحت تاثیر مخاطرات طبیعی از جمله سیل شده است.
وی گفت: تغییر کاربری‌ها در 16 سال اخیر به شدت افزایش یافته و توسعه شهر بر روی مسیل اصلی و مخروط افکنه‌ها رفته است.
عضو انجمن آبخیزداری ایران با بیان این‌که برای کنترل سیلاب در این منطقه تنها سه سیل بند داریم که فقط تا دبی 25 متر بر ثانیه را کنترل می‌کنند، اظهار کرد: متاسفانه منابع طبیعی و آبخیزداری کاشمر طی این سال‌ها حداقل اعتبارات را برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوزه بالادست کاشمر هزینه کرده است.
وی گفت: به خاطر بالا بودن درصد شیب، باید طرح‌های آبخیزداری در منطقه اجرا شود اما متاسفانه این‌گونه نبوده است، چه بسا در سیلاب اخیر، تمامی شهرهایی که طرح‌های آبخیزداری در آنها اجرا شد، نجات پیدا کردند و کمترین خسارت را متحمل شدند و در کاشمر مغفول مانده است.
معماریان گفت: در بالادست حوزه شهری کاشمر که آب شرب مردم را تامین می‌کند، مجوزهایی برای حفاری معادن صادر شده و تخریب‌های بسیاری را شاهد هستیم.
رئیس مرکز آموزش عالی کاشمر عنوان کرد: اکنون در بالادست حوزه شهری کاشمر (کلاته بزی) بهترین مکانی که محل نفوذ آب زیرزمینی است، شاهد ویلاسازی‌های بسیاری به خصوص توسط بسیاری از پزشکان هستیم و این موجب شده ضریب نفوذپذیری دشت پائین بیاید.
وی افزود: متاسفانه در پائین بندهای منابع طبیعی شرایط هیدرولیکی جریان آب را دست‌کاری می‌کنیم و با برداشت‌های انجام شده شیب هیدرولیکی افزایش یافته و همین موجب تخریب در پائین دست شده است.
معماریان بیان کرد: متاسفانه در داخل سیلاب اخیر نخاله‌های ساختمانی و تیکه‌های آسفالت بسیار مشاهده شده بود و این موجب افزایش فوق‌العاده شدت تخریب می‌شود.
وی با اشاره به این‌که براساس مدل‌های تغییر اقلیم، پیش‌بینی شده در آینده روند فراوانی وقوع وقایع حدی افزایش یابد، گفت: هر ساله و یا دوره‌ای باید منتظر سیلاب شدید، شدت بارش‌ها و حتی خشکسالی باشیم.
سیل‌بند فعلی تاب‌آوری لازم را ندارد!
در ادامه شهردار کاشمر گفت: چون کوه‌های شمالی کاشمر 25 کیلومتر به سمت شهر ریوش عمق دارد و از سویی پوششهای گیاهی در این کوهها وجود ندارد و سنگی هستند در بارش‌های بسیار سنگین، روان آب‌ها به سمت شهر کاشمر حرکت می‌کنند.
جعفر سلیمانی عنوان کرد: خشکسالی‌های دو دهه گذشته و از سویی عدم انجام کارهای آبخیزداری در بالادست، موجب شد؛ ضلع غربی مسیل از یاد مردم برود و کشاورزان با سیل آشنا نباشند.
وی به وضعیت مسکن مهر که در سیلاب اخیر نگرانی‌های جدی ایجاد کرد، اشاره و افزود: به رغم این‌که این پروژه در دولت قبلی جانمایی گردید اما برای انجام کارها تعجیل شد و آن‌گونه که باید به طور کارشناسی شده به مسائل نگاه نشد.
سلیمانی با اشاره به این‌که مسکن مهر در سایت 120 هکتاری جانمایی شده و اکنون مواجه با سه هزار واحد مسکونی و 12 هزار نفر جمعیت ساکن هستیم که عمود بر مسیل سیلاب هستند؛ بیان کرد: متولیان پروژه باید از آب منطقه‌ای استعلام می‌گرفتند، اما بدون این‌که روند اخذ مجوزها کامل شود ساخت و ساز این پروژه آغاز و 500 تا 600 میلیارد تومان هزینه شد.
شهردار کاشمر با اعلام این‌که سیل‌بند فعلی پشت مسکن مهر تاب‌آوری لازم در برابر سیلاب‌های سنگین را ندارد و باید حتما تقویت و ادامه آن اجرا و در پائین دست نیز تصرفات و تجاوز صورت گرفته در مسیل سیلاب برطرف گردد؛ بیان کرد: در این مسیل با اجرای طرح دو و نیم کیلومتری توسط متولی که راه و شهرسازی باشد، می‌توان ایمنی لازم را فراهم کرد.
سلیمانی ادامه داد: در طرح جدید جامع شهر، هرگونه پیش‌روی به سمت شمال به دلیل نزدیکی به گسل درونه و عمود بودن بر مسیل سیلاب و تنگل سنگ نصوح بسیار مخاطره آمیز بوده و محدود شده است.
وی ادامه داد: اگر بارش‌ها به همین میزان باشد آسیبی شهر کاشمر را تهدید نخواهد کرد، اما اگر بارش‌های رگباری سنگین همچون 100 میلیمتری که در بردسکن آمد داشته باشیم، سیلاب وارد شهر خواهد شد.
وی گفت: در این راستا برای مسیل شرقی پروژه‌ای به طول 5 کیلومتر با اعتبار 25 میلیارد تومان تعریف شد که براساس آن تلاش می‌شود جنوب تا شمال شهر کاشمر را با دبی متعدد و بازگشت سیلاب با دوره‌های متعدد احیاء کنیم.
سلیمانی افزود: در قسمت دیگری از کال دره‌گور که بالادست سیدمرتضی را در بر می‌گیرد کال حسین آباد قرار دارد که متاسفانه در این مسیل مواجه با موانع و تصرفاتی هستیم که در همین رابطه دادستان محترم کاشمر وظایفی را به دستگاه‌های متولی برای آزادسازی بستر مسیل‌ها در حریم شهر تکلیف کرده‌اند.
وی اظهار کرد: از کلاته احمدی (کلاته‌بزی) بین دره‌گور و سنگ نصوح هم مسیل‌هایی داریم که اگر بخواهیم سیل وارد میدان شهید غلامی ـ فلکه شهربانی ـ و بلوار سیدمرتضی نشود، باید مسیل حسین آباد بازگشایی گردد.
سلیمانی بیان کرد: به رغم این‌که ساخت و سازهای کلاته‌بزی از گذشته در شمال شهر انجام شده و مردمی در این قسمت ساکن هستند اما ساخت و سازهای جدیدی در500 متری این کلاته انجام شده و حتی برخی تلاش می‌کنند این ساخت و سازها را در قالب همان کلاته احمدی اعلام کنند و به نام دهیاری کلاته احمدی پلاک‌کوبی هم کرده‌اند.
وی افزود: به رغم این‌که حکم اولین تخریب یکی از ساخت و سازهای غیرمجاز در این قسمت را از کمسیون ماده 100 گرفته‌ایم اما بنیادمسکن باید هر چه زودتر محدوده کلاته احمدی را مشخص کند.
روند غیرقانونی در مسکن مهر!
کارشناس حفاظت و مهندسی رودخانه آب منطقه‌ای کاشمر گفت: هرچند تعیین بستر و حریم، حفاظت از بستر و حریم و حفاظت و بهره‌برداری از کلیه منابع و بدنه‌های آبی برعهده منابع آب منطقه‌ای قرار داد اما این‌که برای انجام این وظایف، چه میزان منابع در اختیار قرار دارد جای بحث است.
حسین حکمتی‌فر با اشاره به این‌که وقتی مسکن مهر شکل گرفت، وضعیت مناسب نبود و ضوابط رعایت نمی‌شد، اظهار کرد: بر اساس استعلامی که از سوی متولیان مسکن مهرگرفته شد به طور مشروط جواب دادیم که اگر خواست ساخت و سازی صورت گیرد باید روند قانونی طی شود که این اقدام توسط متولیان صورت نگرفت.
وی با اعلام این‌که متاسفانه در فاز 5 مسکن مهر بدون گرفتن استعلام مجدد و رعایت ضوابط از آب منطقه‌ای، 100 متر به سمت مسیل شیب داده شده است، گفت: در ساخت و سازهای این قسمت از شهر نه تنها رعایت اصولی در خصوص مواجهه با سیلاب صورت نگرفته بلکه وضعیت زیربنایی بسیار نامناسبی وجود دارد به طوری‌که فونداسیون ساختمان بیرون آمده و زیر شناژ نیم متر سنگ‌ریزه دارد.
وی با بیان این‌که خیابان‌هایی که تا بلوار اصلی که محل عبور سیلاب هستند اجرا شده یک متر اختلاف ارتفاع داشته و پائین‌تر از کف بستر رودخانه خاک‌برداری کرده‌اند، بیان کرد: آنچه به عنوان سیل‌بند در مسکن مهر از آن نام برده می‌شود در واقع بند تغذیه مصنوعی است و برای کنترل سیلاب نیست.
حکمتی‌فر با اشاره به این‌که هرچند بندها و سدها به منظورهای مختلف از جمله کنترل سیلاب احداث می‌شوند اما این بندها هیچ‌کدام این اهداف را ندارند؛ گفت: تمامی بندها و سازه‌ها برای میزان سیل مشخصی طراحی شده‌اند که اگر فراتر از آن باشد احتمال شکست بسیار بالا بوده و در صورت شکستن موجب می‌شود، سیلاب ایجاد شده بسیار فراتر از سیلاب قبل باشد.
وی افزود: برخی ادارات کاربری‌هایی را مجوز داده‌اند که راه دسترسی آن از مسیل سیلاب است و اصلا استاندارد نیست به طوری که ستون‌های برق در مسیل نصب شده و برخی از آنها تاکنون سه بار کج شده‌اند که در همین رابطه از سال 95 سه بار درخواست شده ستون‌هایی که از داخل مسیل عبور می‌کنند جمع‌آوری شود که در نهایت گفتند خودتان بروید با پیمانکار هماهنگ کنید!
کارشناس حفاظت و مهندسی رودخانه آب منطقه‌ای هم‌چنین گفت: توسط آب و فاضلاب شهری مسیر دسترسی به منابع آب احداث شده اما این مسیر از مسیل غیراستاندارد استفاده شده است.
«بحران»ها را جدی نگرفته‌ایم!
معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری کاشمر هم در این نشست، از جدی نگرفتن «بحران»ها انتقاد کرد.
مهدی نایهدر افزود: ما کارشناس متخصص مدیریت بحران نداریم، حتی به مدیریت بحران اعتبارات تخصیص نیافته و این موجب شده برای تأمین منابع جهت کمک‌رسانی مشکل داشته باشیم.
وی با بیان این‌که اکنون پمپ‌بنزین محور کاشمر به شادمهر، کارخانه کاشی و حتی تمام شهرک صنعتی کاشمر که چندین میلیارد تومان برای آنها هزینه شده به دلیل جانمایی اشتباه در مسیل سیلاب هستند؛ اظهار داشت: در ابتدای فروردین‌ماه از این‌که سیل به سمت کارخانه کاشی بیاید نگرانی داشتیم و در این اقداماتِ اشتباه، خطای انسانی دخیل بود.
نایهدر با اعلام این‌که هرچند مدام به دنبال توسعه پایدار هستیم اما هنوز متوجه اهمیت و درک کلمه پایدار نشده‌ایم، افزود: متاسفانه توسعه پایدار برای همه مسئولان و مردم به جای این‌که یک باور باشد، به حرف لوکسی تبدیل شده است.
به گفته او متاسفانه در مجلس، چند نماینده، چند خط می‌نویسند و می‌شود طرح و بدون داشتن پیوست اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی به تصویب می‌رسد در صورتی‌که در هیچ کجای دنیا این‌گونه نیست.
وی اظهار کرد: به رغم این‌که پارسال، قانون مجازات با استفاده‌کنندگان غیرمجاز انشعابات آب، برق و گاز به تصویب رسید اما محتوا و روح حاکم این بود؛ اجازه دهید ساخت و ساز انجام گیرد و ما هم خدمات دهیم و فرد سه سال فرصت دارد برای رفع مشکلات اقدام کند.
نایهدر گفت: قانونی که عنوان مجازات دارد در واقع تسهیل می‌کند تا تخلف انجام گیرد و دستگاه‌ها هم موظف به ارائه خدمات هستند.
وی با تاکید بر این‌که نگاه باید در سطح کلان تغییر کند، اظهار کرد: بدون شک اگر تصرف‌هایی در بستر مسیل‌ها نداشتیم میزان خسارت‌ها در سیل اخیر بسیار کمتر بود.
معاون برنامه‌ریزی وامور عمرانی فرمانداری کاشمر گفت: قطعاً نظارت‌ها امسال بیشتر می‌شود و اگر مسئولی بخواهد کوتاهی کند باید جوابگو باشد.
وی با انتقاد از این‌که دستورالعملی برای مواجهه با مخاطرات از قبیل زلزله، سیل، رانش زمین و… نداریم؛ گفت: در شهرستان بانک اطلاعاتی در خصوص نقاط آسیب‌پذیر شهرستان تهیه شده، اما هنوز هم مشکل داریم.
وجود ساخت و سازهای غیرمجاز در مسیر ییلاقات
مشاور حقوقی اداره راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کاشمر نیز گفت: کلیه حریم راهها و جاده‌ها مشخص است و برای هرگونه ساخت و ساز متقاضی باید به راهداری مراجعه کند و پس از بررسی‌های لازم توسط کارشناسان مجوزهای لازم صادر شود.
علی اکبر رجبی گفت: اکثر ساخت و سازهای صورت گرفته در مسیر ییلاقات شهرستان دارای مجوز لازم هستند، البته ساخت و سازهای غیرمجازی هم انجام شده که طی روزهای اخیر یک مورد تخریب شده و برای 8 مورد نیز اخطاریه صادر شده که اگر خودشان اقدام نکنند طبق دستور دادستان نسبت به تخریب این بناها که در حریم واقع شده و مجوز لازم را ندارند، اقدام خواهیم کرد.
وی افزود: متاسفانه برخی مواقع اداره راهداری در خصوص ساخت و سازهای صورت گرفته در مسیر کاشمر به کوهسرخ اقدام خاصی انجام نداده است.
بعد از سیل، منتظر ریزگردها باید باشیم
مسئول مخاطرات و ایمنی شهرداری کاشمر نیز در این نشست با اشاره به این‌که شهر کاشمر و محدوده شهرستان بر روی مخروط افکنه احداث شده است، عنوان کرد: سیلابی که بر روی مخروط افکنه از حوزه شمالی باشد در منطقه نیمه خشک با بافتی که وجود دارد یک آب معمولی نخواهد بود بلکه با این دبی یک روان آب مسلح به بافت خاکی است که خطرات و مخاطرات چندین برابری را برای شهر ایجاد می‌کند.
حجت شاکری گفت: به عنوان کارشناس مخاطرات حوزه ساخت و ساز اعلام می‌کنم، از امیرکبیر به بالا ساخت و ساز اشتباه بوده است.
وی بیان کرد: با توجه به پیشینه سیلاب‌ها در منطقه باید فکری کرد که با وضعیت موجود در دوره‌های زمانی یک تا 50 سال آینده چه باید بکنیم.
وی گفت: با توجه به این‌که در دوره‌های سیلابی گذشته مواد و مصالح به پائین دست آورده شده لذا برش مقطعی جدید و خطر جدید برای دوباره جوان‌سازی رأس این مخروط افکنه شده است.
وی افزود: برای دو ماه آینده باید برای ریزگردها آماده باشیم زیرا مصالحی که به پائین دست می‌رود در بادهای محلی آخر فصل بهار باز بر می‌گردد.
خواب خوش متخلفان تعبیر نمی‌شود
دادستان عمومی و انقلاب کاشمر در این نشست با بیان این‌که برخی از مشکلات سیلاب‌های اخیر در این منطقه به دلیل ساخت و سازهای انجام شده و برخی به مسائل مدیریتی مربوط بوده، بیان کرد: این آشفتگی اقلیمی در بارش‌های اخیر به نوعی آشفتگی مدیریتی را هم نشان داد.
غلامرضا طالعی با اظهار تاسف از این‌که نگاه مدیران کاشمر تغییر کرده و اعتقادی به وقوع سیلاب نداشتند که این خود یک فاجعه است، عنوان کرد: کاشمر در منطقه‌ای قرار دارد که در بالاست آن کوهپایه کوهسرخ است و در تمام سال با شیبی به سمت کاشمر بارندگی داریم.
وی با بیان این‌که از زمانی که به این شهر آمده‌ام به صورت جدی به موضوع تجاوز و ساخت و سازهای غیرمجاز در بستر و حریم مسیل‌ها به خصوص کاشمر به کوهسرخ ورود کرده‌ام، اظهار کرد: متاسفانه برخی مدیران متوجه اهمیت این موضوع نشده‌اند و بدون این‌که هیچ مسئولی ورود کند در مسیل رودخانه و حریم جاده ساخت و سازهایی انجام شده است.
وی اعلام کرد: هرچند دستگاه قضایی باید در آخر خط باشد، اما اکنون در بسیاری مسائل، در شهرستان ابتدا دستگاه قضا ورود می‌کند، اگرچه به بسیاری از ادارات در حوزه مسئولیت‌ها، دستوراتی داده شده است.
طالعی گفت: از ادارات راهداری و آب منطقه‌ای خواسته شده تمامی ساخت و سازها، تصرفات و تجاوزاتی که در بستر و مسیل‌ها و حریم رود قرار دارد را شناسایی کند تا اقدامات قانونی انجام شود.
وی اعلام کرد: متاسفانه در برخی مناطق، ادارات بستر رودخانه را دیوار کرده و بسته‌اند، که با این اقدام آنها جان مردم را به خطر انداخته لذا باید این تصرفات هرچه سریع‌تر رفع گردد.
طالعی گفت: برخی از ساخت و سازهای مسکونی انجام شده در لبه “کال اوغل‌غلی” انجام شده که حتی زیر برخی منازل خالی و در صورت بارندگی شدید ریزش خواهد کرد و باید برای ساخت و سازهای انجام شده در کال حسین‌آباد و این کال اقدامات قانونی انجام شود، که در این خصوص خطاب به شهرداری، راهداری، حمل و نقل جاده‌ای و آب منطقه‌ای دستوراتی در 8 بند صادر شده و برای تمامی تصرفات صورت گرفته ضرب‌الاجل یک هفته‌ای صادر شده است.
وی تصریح کرد: در این مدت تمامی تصرفات صورت گرفته در مسیل و بستر سیلاب و رودخانه توسط هر نهاد، اداره و شخصی که صورت گرفته، باید تخریب شود.
وی گفت: متاسفانه یکی از بسترهای مسیل را آب منطقه‌ای اجاره داده که اگر هر اتفاقی رخ دهد، باید جوابگو باشد.
طالعی اظهار داشت: اهمیت موضوع سیلاب برای مسئولان پنهان بوده و درک صحیحی از اهمیت موضوع نداشته‌اند، اما سیلاب‌های اخیر موجب شد مسئولان به صورت جدی‌تر به این موضوع ورود کنند.
وی اعلام کرد: در داخل شهر توسط شهرداری کانال‌های بسیار خوبی برای هدایت آبهای سطحی به خارج شهر ایجاد شده که ادامه این طرح توسط شهرداری امسال باید در دستور کار قرار گیرد.
دادستان کاشمر اظهار داشت: عمق فاجعه در ساخت و سازهای انجام شده در لبه کال او غل‌غلی بسیار زیاد است، لذا اگر بعد از این ضرب‌الاجل هر ساخت و سازی در بستر مسیل و در مسیل و حریم صورت گیرد، مسئولان آب منطقه‌ای و یا راهداری و حمل و نقل جاده‌ای باید جوابگو باشند.
دادستان کاشمر عنوان کرد: اگر از نظر علمی ساخت و سازهای شمال شهر، بخواهد شهر را در آینده در وضعیت بحرانی و بدتری قرار دهد باید جلوی ساخت و ساز در مناطق اعلام شده گرفته شود.
وی در خصوص ساخت و سازهای صورت گرفته در کلاته‌بزی گفت: برای برخورد جدی با کسانی که اقدام به ساخت و سازهای غیرمجاز کرده‌اند؛ آماده‌ایم.
طالعی گفت: باید روستا بودن و یا نبودن مکانی که در آن ساخت و ساز غیرمجاز صورت گرفته مشخص شود و شهرداری باید به این موضوع ورود کرده و با اخذ حکم ماده 100 اقدام به تخریب کند و به عنوان دادستان و مدعی‌العموم در این خصوص همراه خواهیم بود، البته ابتدا باید ویلاهای میلیاردی پزشکان و مسئولان تخریب شود.
وی گفت: متاسفانه صدور برخی مجوزها در قبل ناصحیح بوده که غیر از حریم رود، حریم‌های دیگر را هم نقض کرده است.
دادستان کاشمر افزود: در برخی مناطق وجود کابل‌های فشار قوی، حریم رود را نقض کرده‌اند، اما دادستانی در احیای حقوق عامه با کسی تعارف ندارد.
وی اظهار کرد: افرادی که به خاطر تصرفات و انحراف سیلاب از مسیل اصلی خسارت‌هایی را به جاده‌ها و سایر بخش‌ها وارده کرده‌اند باید جوابگو بوده و جبران خسارت کند.
طالعی افزود: در حریم و بستر مسیل کسی اجازه صدور مجوز نداشته و تمامی تصرفات تخریب و اگر به اشتباه مجوزی در بستر و حریم رودخانه صادر شده، باید ابطال گردد.
