چهارستون چوبی، نگهدار میراث 113 ساله
سال‌هاست چهار ستون چوبی نگهدار این میراث 113 ساله شده است. ستون‌هایی که اگر نبودند، شاید به‌جای این بنا، شاهد احداث مجتمع‌های تجاری می‌بودیم.
رئیس اداره میراث فرهنگی کاشمر در همین خصوص، از این بنای تاریخی به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین آثار میراث فرهنگی مربوط به اواسط دوران قاجار نام می‌برد و می‌گوید: این اثر علاوه بر اینکه ارزش بسیاری به لحاظ میراثی دارد، ارزش معنوی نیز دارد.
رضا یوسفی بیان می‌کند: هرچند این اثر در پنجم تیرماه ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۹۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده، اما چون موقوفه بوده و مدیریت آن با حوزه‌های علمیه استان است، می‌طلبد اداره اوقاف و امورخیریه و همچنین حوزه‌های علمیه استان همراهی خود را برای مرمت این مدرسه بیشتر کنند.
وی می‌گوید: با توجه به اینکه رقبات موقوفه مدرسه حاج‌سلطان و محل‌های درآمد آن مشخص است، می‌توان از محل این درآمدها مبالغی برای مرمت بنا اختصاص داد.
یوسفی با بیان اینکه امسال200 میلیون تومان برای مرمت بخشی از این بنای تاریخی اختصاص یافته، می‌گوید: برای مرمت تمام بنا به 3 میلیارد تومان اعتبار نیاز است، که میراث‌فرهنگی، مدیریت حوزه علمیه و اوقاف، سه واحد تأثیرگذار در این مدرسه هستند.
مرمت‌هایی که عامل تخریب شد!
با توجه به اینکه فقط مسجد جامع گناباد و مسجد جامع ملک زوزن خواف دو ایوانه هستند و بنای تاریخی دو ایوانه و بادگیر به یادگار مانده در منطقه، مربوط به مدرسه حاج سلطان‌العلماست، اما تاکنون درخواست‌هایی برای تخریب این بنای فاخر و احداث چندطبقه تجاری مطرح‌شده است.
ناظر ستادی مشهد در حوزه میراث فرهنگی شهرستان‌های کاشمر، خلیل‌آباد و بردسکن در همین خصوص می‌گوید: هرچند مطالعات این مکان در سال 90 انجام شده، اما همیشه نسبت به نحوه اجرای آن انتقادهایی داشته‌ام.
علیرضا یاوری اظهار می‌کند: 10 سال از مطالعات گذشته اما اقدامی برای مرمت نشده که اگر مرمت‌های جزئی برای این بنا هم انجام نمی‌شد بهتر بود، چون خود این مرمت‌های جزئی آسیب‌هایی به بنا وارد کرده است.
وی تصریح می‌کند: هرچند تاکنون چندین مدیرکل از این مدرسه بازدید داشته و تعدادی مشاور مطالعات انجام دادند، ولی عملاً اعتباری تخصیص نیافت تا اینکه با مکاتبات امام‌جمعه کاشمر با وزیر میراث فرهنگی فعلاً برای امسال200 میلیون تومان اختصاص داده شد.
یاوری بیان می‌کند: با پیگیری مسئولان شهرستان پایداری این اعتبارات باید ادامه‌دار باشد.
وی با انتقاد از اینکه در دوره‌ای به دلیل رعایت نشدن حریم‌های ساخت‌وساز بناهای اطراف بلندتر از اثر احداث شدند، می‌گوید: به دلیل عدم اعتبار موردنیاز کلیه تأسیسات آبی این بنا مشکل دارد.
یاوری با اشاره به اینکه با مبلغ اختصاص‌یافته در فاز یک می‌توان مشکل برخی قسمت‌های پرخطرتر را رفع نمود، می‌افزاید: اوقاف هم باید سهم خود را در این بنا انجام دهد.
رقبات در تصرف تعیین تکلیف شوند!
با توجه به اینکه رقم‌های100 و 200 میلیونی برای مرمت مدرسه دردی را دوا نمی‌کند، به همین دلیل باید برای بنای تاریخی ردیف ملی در نظر گرفته شود و مهم‌تر اینکه تکلیف موقوفات این مدرسه علمیه که گفته می‌شود 27 صحرا آب و ملک دارد، مشخص گردد.
کارشناس توسعه و عمران اداره اوقاف و امورخیریه کاشمر در همین خصوص می‌گوید: هرچند متولی مدرسه علمیه حاج‌سلطان اداره اوقاف بوده و این بنا موقوفاتی هم دارد، اما همه رقبات آن در تصرف است.
وی با بیان اینکه عمده اراضی این موقوفه در روستای حاجی‌آباد است، تصریح می‌کند: کلیه اراضی در دوره اصلاحات اراضی واگذار شده است.
وی مطرح می‌کند: هرچند 40 درصد مالکیت روستای حاجی‌آباد متعلق به موقوفه حاج‌سلطان است، ولی در حال حاضر هیچ رقبه دارای درآمد در این روستا نداریم.
وی می‌افزاید: علیرغم اینکه سندهایی ابطال‌شده، ولی هنوز نتوانسته‌ایم قرارداد اجاره جدید تنظیم کنیم، هرچند پیگیری‌های زیادی هم در این خصوص شده که به سرانجام نرسیده است.
وی با اشاره به اینکه از حدود 4 سال قبل در اراضی صدرآباد عملیات‌های عمرانی آغاز شده که احداث استخر ذخیره آب و باغات از آن جمله بوده، اما هنوز به درآمد نرسیده است.
وی عنوان می‌کند: شاید مدرسه علمیه حاج سلطان 27 صحرا داشته باشد، اما فقط صحرای صدرآباد در تصرف اوقاف است.
مدرسه حاج سلطان
از حالت میراثی خارج شود
امام‌جمعه کاشمر هم در این خصوص با بیان اینکه باید مشخص شود درآمدهای موقوفه مدرسه علمیه حاج‌سلطان کجا هزینه می‌شود، می‌گوید: علیرغم اینکه مدیریت مدرسه حاج‌سلطان را سه مجموعه میراث فرهنگی، اداره اوقاف و مدیریت حوزه‌های علمیه برعهده دارند اما هیچ‌کدام دست به ترکیب آن نمی‌زنند و رهاشده است.
حجت‌الاسلام جواد طاهری با اشاره به اینکه اکنون 35 نفر از طلبه‌های شهر در این مدرسه اقدام به برگزاری کلاس می‌کنند، می‌افزاید: بخشی از درآمد موقوفه برای توسعه و حفظ آن و بخشی برای نیت واقف است.
وی با اظهار تأسف از اینکه تمامی اتاق‌های این بنای باعظمت مخروبه شده و اگر تاکنون سرپا مانده به همت همین طلبه‌ها بوده که اقدام به برگزاری کلاس می‌کنند، مطرح می‌کند: بر اساس آنچه اعلام شده مدرسه از نظر ایمنی با مشکلاتی مواجه است.
طاهری با بیان اینکه حوزه باید از حالت میراثی صِرف خارج شود، می‌گوید: اگر هیچ امامزاده و اداره فرهنگی نداشته باشیم این حوزه از نظر فرهنگی با نیروهایی که تربیت می‌کند، به‌تنهایی می‌تواند شهر را اداره کند.
بنا در حال تخریب است
مدیر حوزه علمیه حاج‌سلطان هم در این خصوص می‌گوید: مرحوم حاج سلطان‌العلما موقوفاتی را در آن زمان برای این مدرسه در صدرآباد، حاجی‌آباد، تربقان و بسیاری از روستاهای دیگر برجای گذاشته که اکثر آن‌ها درآمد دارند.
حجت‌الاسلام محمدی می‌افزاید: چندسالی است اداره اوقاف بر روی اراضی صدرآباد متمرکز شده و اکنون 68 هکتار باغ و استخر بزرگی احداث نموده که از درآمد همین مدرسه بوده است.
وی عنوان می‌کند: علیرغم اینکه تاکنون جلسات بسیاری با اداره اوقاف در خصوص وضعیت درآمد رقبات این مدرسه گذاشته شده ولی هر زمان که موضوع مطرح‌شده اعلام می‌کنند در حال توسعه هستیم و اگر آن‌ها به ثمر برسد می‌توانیم چندین مدرسه بسازیم و تحویل دهیم، ولی جز هزینه‌های جزئی که تاکنون در این مدرسه شده، چیز دیگری ندیدیم.
مدیر حوزه علمیه حاج‌سلطان همچنین با انتقاد از مرمت‌هایی که برخی مواقع توسط کارشناسان میراث فرهنگی صورت گرفت، می‌گوید: در زمان تعمیر، زیر ستون‌ها را خالی کردند و برای مدتی رها شد که این اقدام به بنا آسیب جدی وارد کرد.
وی می‌گوید: به‌رغم اینکه هرسال مکاتبات بسیاری با میراث فرهنگی و اداره اوقاف می‌شود، اما کار خاصی صورت نگرفته است.
***
حال که اعتبارات پاسخ‌گوی نیازهای این بخش از ثروت فرهنگی کشور نیست و مشکلات اقتصادی و تعدد بناهای تاریخی باعث شده سازمان میراث فرهنگی در دست‌یابی به اهدافِ خود قدری با مشکل و چالش مواجه شود، برای حفاظت از بناها به خرَدی جمعی و همکاری ادارات و ارگان‌های مختلف نیاز است.
آینده متعلق به کسانی است که علاوه بر شناختِ تاریخ و گذشته‌ی خود، نهایت تلاش را برای حفاظت از میراث سرزمین‌شان و انتقال آن به بهترین شکل ممکن به آیندگان انجام دهند.
