محمدصالح جوکار نماینده اصولگرای مردم یزد و اشکذر در مجلس یازدهم در گفت و گو با روزنامه آفتاب یزد، ضمن استقبال از طرح شفافیت تاکید می‌کند: «به جز مسائل امنیتی و دفاعی که دشمن می‌تواند از آن علیه منافع جمهوری‌اسلامی سوء استفاده کند، در تمامی مراحل و مبانی، چیزی به نام پنهان‌کاری نمی‌تواند جایگاهی داشته باشد و این مسئله تنها به آراء نمایندگان نیز ختم نمی‌شود.» وی خاطر نشان می‌کند: «با دو مسئله باید به شدت برخورد شود. یکی انحصار و دیگری رانت.»
وی ادامه می‌دهد: «درفقره‌ی آن 18 میلیارد دلاری که یا از مملکت بیرون رفت و بازنگشت یا صرف کالاهای غیراساسی و غیرضروری شد، در اصل ما دچار رانت و انحصار شدیم که ثمره تلخ پنهان کاری و عدم شفافیت است پس در یک معنای کلی فقط نمی‌توان روی مجلس به اصطلاح «زوم» کرد که شفافیت باید عملیاتی شود بلکه این باید به یک تفکر نهادینه شده تبدیل شود و در همه‌ی قوا تسری پیدا کند.»
*مجلس، «برادر بزرگه»ی قوای سه گانه!
صالح جوکار در ادامه‌ی این گفت و گو با «برادر بزرگه» خواندن مجلس برای دیگر قوا می‌گوید: «تا مجلس به شفافیت در نه تنها آراء که تمامی امور تن در ندهد نمی‌تواند مطالبه‌گر شفافیت در دیگر قوا از جمله مجریه باشد. پس حق و انصاف همین است که مجلس از خود شروع کند و بی‌هیچ اگر و امایی به شفافیت تمام قد اعتنا کند، تمایل نشان دهد و تمکین نماید.»
*طرح شفافیت آراء نمایندگان از طرح تا اجرایی شدن!
طرح شفافیت آراء نمایندگان یا همان «طرح الحاق دو تبصره به ماده 119 قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای‌اسلامی» ابتدا در هشتم آذر سال 1396 مطرح و سپس در تاریخ 14 شهریورماه 1397 با حمایت رسمی 160 نماینده اعلام وصول شد که بر اساس آن، در تمام مواردی که به‌موجب این قانون رأی‌گیری به‌عمل می‌آید و مصادیق آن در ماده 121 مشخص گردیده، جهت اطلاع مردم، اسامی نمایندگان موافق، مخالف و ممتنع منتشر می‌شود. بدین منظور علاوه بر درج اسامی در مشروح مذاکرات، هیئت‌رئیسه موظف است نسبت به ایجاد سامانه الکترونیکی به‌طوری که قابلیت دسترسی به آن برای آحاد ملت فراهم باشد اقدام نماید و تنها در موارد استثنایی با تقاضای 15 نفر از نمایندگان مجلس و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران، رأی‌گیری به‌صورت مخفی انجام خواهد شد.
پس از رد یک‌فوریت طرح در جلسه علنی چهارشنبه 14 شهریورماه 1397 مجلس شورای‌اسلامی، سرانجام در تاریخ 7 آذرماه 1397 این طرح در کمیسیون آیین‌نامه داخلی تصویب شد اما مصوبه مذکور با طرح اصلی تفاوت بسیاری داشت، به‌گونه‌ای که شفافیت آراء نمایندگان را محقق نمی‌ساخت که تاکنون طرح‌های متعددی به امضای نمایندگان برای شفافیت آراء رسیده و در کمیسیون و صحن دنبال شده است.
*کیفیت شفافیت آراء
فرض کنید همین الان می‌خواهیم در مورد شفافیت آراء نمایندگان مجلس تصمیم بگیریم و مجلس دربست تصمیم ما را می‌پذیرد. در این صورت ما پیشنهاد خواهیم کرد که تمام آراء بدون استثناء شفاف شوند؟ شفافیت تمام آراء منجر به اقدامات پوپولیستی نمی‌شود؟ اگر مواردی از شفافیت استثنا می‌شوند، آن موارد چه ویژگی‌هایی دارند؟ آیا همین استثناء شدگی شفاف بودن را دچار خدشه نمی‌کند؟
بحث‌های بسیاری در حوزه‌ی شفافیت آراء در جامعه دست به دست می‌شود اما برخی معتقدند «شفافیت» در همه‌ی امور اساساً به صلاح نیست حتی محمدصالح جوکار نیز به صراحت، مباحث امنیتی و دفاعی را خارج از شمول بحث شفافیت می‌داند و برای آن دلیل دارد.
در واکنش به کسانی که مدعی و معتقد هستند در هر صورت شفافیت هزینه‌های اجتماعی و سیاسی دارد برخی می‌گویند: «در ادعای ذکر شده، صحبت از هزینه‌های اجتماعی ـ سیاسی احتمالی برای شفافیت آراء ذکر شده، اما به هزینه‌های موجود محرمانگی آراء اشاره نشده است. کارشناسانی که هم‌اکنون و در جایگاه اندیشکده‌ای در حال تعامل با مجلس هستند، انبوهی از مفاسد را در این محرمانگی آراء شناسایی کرده‌اند که سرفصل کلی برخی از آنها عبارت است از: عدم رغبت به شرکت در فرایند رأی‌گیری، آگاهی و مطالعه بسیار حداقلی عموم نمایندگان در رابطه با طرح‌ها، رفتار سیاسی گسترده در رأی‌گیری‌ها (به جای رفتار حرفه‌ای)، امکان فریب عموم مردم و عدم مسئولیت‌پذیری نسبت به آراء خود، و در نهایت کارآمدی بسیار پایین رأی‌گیری به دلیل محرمانگی آراء.»
نکته‌ی مهم دیگر این که تجربه‌ی دنیا نشان می‌دهد در رابطه با مسائل عملکردی حکومت و مسئولین (خادمان عمومی)، باید اصل بر شفافیت باشد، مگر آنکه متناسب با مصالحی و به صورت موقت، مصداقی از این اصل شفافیت مستثنی گردند. ماجرای شفافیت آراء نمایندگان نیز از این قاعده پیروی می‌کند. نظیر همین رویه در مجلس را هم‌اکنون در رابطه با اصل برگزاری جلسات صحن به صورت علنی (شفاف) و در موارد خاص غیرعلنی کردن آنها (محرمانه) شاهد هستیم.
و اما این مباحث در حالی مطرح می‌شود که در انبوهی از کشورهای دنیا، شفافیت آراء نمایندگان به عنوان یک اصل پذیرفته شده و سال‌ها است به ارتقاء سلامت و کارآمدی نظام تقنینی آن کشورها کمک شایان کرده است. بدیهی است که در همان سیستم‌ها نیز در موارد و مصادیق خاص و حساس، رأی‌گیری‌ها از حالت شفاف به محرمانه تغییر می‌کند.
حال چه بخواهیم و چه نخواهیم، شناسایی و تصمیم مصادیق مستثنی از شفافیت (محرمانه)، بر عهده هیأت رئیسه مجلس است. [حداقل] در ماجراهای انتخابات‌گونه و رأی دادن به افراد (نظیر ماجرای رأی اعتماد نمایندگان به وزراء و یا رأی‌گیری نسبت به استیضاح ایشان) و معایب رأی‌گیری شفاف بیشتر از رأی‌گیری مخفیانه است. لذا به صلاح است حداقل در رابطه با این موارد، رأی‌گیری به صورت مخفیانه صورت پذیرد.
*به تصمیم مجلس احترام باید گذاشت!
محمدصالح جوکار در واکنش به این موضوع که برخی معتقدند شفافیت در مجلس یازدهم نیز مسکوت گذاشته می‌شود؛ می‌گوید: «اولاً هنوز کمیسیون‌ها شکل نگرفته تا طرح مورد بحث مسیر قانونی خود را طی کند. ثانیاً در این مجلس که مدعی انقلابی بودن است اگر قرار باشد چنین طرحی رأی نیاورد و قانون نشود باید برای همیشه این طرح را به تاریخ سپرد. ثالثاً ما آمده‌ایم برای مردم کار کنیم چه دلیلی دارد نخواسته باشیم آراء و مسائل شفاف بیان شود. رابعاً این‌که در نهایت این مجلس است که باید تصمیم بگیرد موضع من و خیلی از همکاران من در این حوزه کاملاً مشخص است اما در نهایت باید به تصمیم مجلس که بر اساس قانون می‌تواند مسئله‌ای را به رأی بگذارد و اگر حائز اکثریت شد آن را تصویب کند؛ احترام گذاشت.»
*پله‌ی اول مبارزه با رانت و فساد «شفافیت» است
نماینده‌ی مردم یزد و اشکذر ادامه می‌دهد: «من شخصاً معتقدم هرچه شفافیت بیشتر حاکم باشد نه تنها امکان رانت و فساد کمتر است که هیچ طرحی بدون کار کارشناسی در مجلس ارائه نخواهد شد زیرا طرحی که پیوست کارشناسی نداشته باشد برای ارائه دهنده تبعات گسترده‌ای در پی خواهد داشت.»
جوکار می‌افزاید: «من در برابر عزم و اراده‌ی دیگر نمایندگان فقط می‌توانم نصیحت کنم و توصیه، اما امیدوارم این طرح بالاخره به قانون تبدیل شود که اگر جز این باشد باید نگران شد.»
نماینده ادوار نهم و یازدهم خاطر نشان می‌کند: «مجلس جز در مواردی که مباحث امنیتی در میان است و نیز مسائل دفاعی قطعاً دلیلی نمی‌تواند برای عدم شفافیت داشته باشد مگر این‌که صلاح و مصلحتی در بین باشد که بعید می‌دانم هیچ مصلحتی صالح‌تر از شفافیت و صداقت باشد.»
*صبور باشید
به گفته‌ی صالح جوکار، باید صبر کنیم تا کمیسیون‌ها شکل بگیرد و این طرح در کمیسیون مربوطه بررسی و به رأی گذاشته شود اما تجربه‌ی سال‌های گذشته و نیز سواد سیاسی ـ اجتماعی به ما می‌گوید چنین طرحی نه در مجلس اصلاح‌طلبان مورد اقبال خواهد بود و نه در مجلس اصولگرایان زیرا به گونه‌ای مرموز و حساسیت برانگیز در برابر هرگونه شفافیتی از خود مقاومت نشان می‌دهیم، گویی مردمی‌که به نمایندگان مجلس رأی داده‌اند از برخی مسائل نباید آگاه باشند، مسئله‌ای که قطعاً پذیرفتنی نیست.
در این گزارش اگرچه سعی شد آراء موافق و مخالف و نیز نتیجه‌ی بررسی‌ها و کارشناسی‌ها انعکاس پیدا کند اما قطعاً کوچکترین امیدی به قانون شدن طرح شفافیت آراء نمایندگان نداریم زیرا استثناء‌هایی وجود دارد که به آسانی می‌تواند مسیر شفافیت را سد کند اما به قول آقای جوکار صبر می‌کنیم تا ببینیم چه خواهد شد.
