به قلم غلامرضا رضایی
ماحصل تعلیمات همه ادیان آسمانی در سه جمله خلاصه می‌شود؛ «خدا، معاد، اعمال نیک» یعنی همه تعلیمات انبیاء برای رساندن انسان به این سه مورد است که پس از ادای فرایض و واجبات بالاترین وسیله نزدیکی به خدای متعال می‌باشد.
احسان و نیکوکاری یک امر انسانی و خداپسندانه است و گسترش آن در جامعه از نیرومندترین عواملی است که مردم را به استفاده بهینه از نعمت‌های الهی هدایت می‌کند و باعث رفع فقر و گرفتاری، پیوند قلوب امدادهای غیبی، پیشگیری از مرگ بد، خشنودی خدا، گشایش در روزی، اصلاح امور دنیوی، آمرزش خطاها و حیات طیبه می‌گردد.
از پیامبر(ص) پرسیدند؛ محبوب‌ترین مردم کیست؟؛ فرمودند: “آن‌کس که وجودش برای مردم سودمندتر باشد“. و در حدیث دیگر است که پیامبر فرمود: “مردم عائله و جیره‌خواران خداوند هستند، محبوب‌ترین آن‌ها نزد خدا کسی است که سودش به عائله خدا برسد و خانواده‌ای را خوشحال کند.“
بعضی از مردم گمان می‌کنند که عبادت به نمازخواندن و روزه گرفتن است و عده‌ای از اینان به حدی در غفلت و خودخواهی فرورفته‌اند که اگر در برابر دیدگان‌شان مردم از گرسنگی جان دهند، هیچ متأثر نمی‌شوند.
یادم هست در برنامه رادیویی “راه شب” چند دهه قبل، خانم محترمی به مجری تماس گرفت و گفت: من و شوهرم هرساله به حج مستحبی می‌رفتیم، بعد از چهار سفر تصمیم گرفتیم هزینه آن را صرف تهیه جهیزیه برای نوعروسان نیازمند کنم و چندین سال است این کار را انجام می‌دهم؛ باید بر این بانوی بزرگوار درود فرستاد و این فرهنگ زیبا را در جامعه نشر داد.
یکی از اسباب سلوک حس خیرخواهی نسبت به بندگان خداست و این احساس انسان را از خودخواهی و خودبینی باز می‌دارد و به اخلاق الهی و ملکوتی متخلق می‌سازد؛ خداوند می‌فرماید؛ “همچنان که با فضل و رحمت با شما رفتار می‌کنم، شما نیز نسبت به یکدیگر دارای فضل و نیکی باشید.“ بنابراین اگر مرجع حاجات مردم شدید، خوشحال باشید که خدا شما را دوست می‌دارد و چنانچه خانه یا دفتر کارتان به روی مردم بسته شد و کسی به شما مراجعه نکرد و یا نتوانست مراجعه کند، بدانید از رحمت خدا محروم شده‌اید و باید به‌جای خوشحالی ناراحت و اندوهگین شوید .
*لازمه پیکر واحد بودن
پیامبر(ص) فرمودند: “مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود سایر اعضا از راه های مختلف همدردی خود را با آن عضو ابراز می‌دارند و به کمکش می‌شتابند“؛ بعید نیست که این حدیث شریف الهام‌بخش سعدی شیرازی در شعر معروفش باشد که می‌گوید:
بنی‌آدم اعضای یکدیگرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی بدرد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بی‌غمی
نشاید که نامت نهند آدمی
توجه نکردن به مشکلات مردم
رسول خدا(ص) فرمودند: “کسی که در هر صبحگاه به امور مسلمین همت نگمارد و در اندیشه کارهای آنان نباشد از آن‌ها نیست و کسی که بشنود مردی فریاد می‌زند و کمک می‌طلبد و به او کمک نکند، مسلمان نیست“.
امام صادق (ع) فرمود: «هر مؤمنی که برادر دینی خود را یاری ندهد با این‌که قدرت این کار را دارد، خداوند او را به حال خود واگذارد و در دنیا و آخرت خوار و ذلیلش کند».
امام باقر(ع) فرمود: «هرکسی که امکانات خدا را در رفع حوائج برادران دینی بکار نگیرد، قهراً آن را در خدمت گناه و دشمنان خدا قرار خواهد داد و هیچ اجر و مزدی هم نخواهد داشت».
*محرومیت از رحمت خدا
امام صادق (ع) فرمود: «کسی که خانه‌ای دارد و مؤمنی به اقامت در آن نیازمند باشد با این حال او را محروم کند از اقامت در آن خانه، خدای عزوجل به فرشتگانش خطاب می‌کند ای فرشتگان من چرا این بنده از واگذاردن خانه‌اش به بنده دیگرم بُخل می‌ورزد؟ به عزت و جلالم قسم که او هرگز ساکن بهشت من نخواهد شد». نمونه‌های فراوان از این قبیل روایات بیان‌کننده آن است که اگر کسی بتواند نیاز برادر ایمانی خود را برآورد و کوتاهی کند، مورد غضب خداوند متعال قرار خواهد گرفت.
از این‌رو هرکس می‌تواند در خدمت برادران دینی خود باشد باید مضایقه نکند و اگر نیازمندی به او روی آورد با روی باز استقبال نماید و آن را نعمتی از نعمت‌های خدا بداند. پیامبر(ص) فرمودند: «کسی که حاجت برادر دینی خود را برآورد، مانند کسی است که همه عمر، خدا را عبادت کرده باشد».
علی(ع) به کمیل بن زیاد فرمود: «ای کمیل خاندان و خویشان خود را وادار کن که روزها در پی کسب فضائل و مکارم باشند و شب‌ها در انجام حوائج مردمی که خوابند بکوشند. سوگند به کسی که تمام صداها را می‌شنود هرکس سُرور و خوشحالی در قلبی ایجاد کند خداوند به‌عوض آن برایش لطف و مهربانی می‌آفریند که هرگاه مصیبت و اندوهی به او برسد، این لطف مانند آب به‌سوی آن سراریز می‌شود تا آن مصیبت را از او دور کند.»
با نگاهی به متون دینی می‌بینیم آن‌قدر درباره اهمیت کمک به دیگران سفارش شده که اگر کسی برای رفع حاجت برادر دینی خود گام بردارد ولی موفق نشود باز هم اجر زیادی نزد خدا دارد.
بنابراین هر انسانی باید از نعمت‌ها و رحمت‌های پروردگار به‌خوبی استقبال کند و تا آنجا که توان دارد در برآوردن حاجت نیازمندان بکوشد و در صورتی‌که قدرت نداشته باشد حداقل با بیانی امیدوارکننده جوابش را بدهد که دل‌شکسته و مأیوس نشود و بگوید امیدوارم خدا من و تو را از فضلش روزی دهد.
مراد از نیازمندان در این روایات انسان‌های محتاجی هستند که آبرومند می‌باشند و معمولاً دست نیاز به‌سوی کسی دراز نمی‌کنند نه آن‌ها که شغلشان گدایی و درخواست نمودن است و این عمل را برای خودشان شغلی قرار داده‌اند.
