امیر مؤمنان علی(ع) فرمودند: از پیشینیان خود پند و عبرت بگیرید قبل از آن‌که آیندگان از زندگی و سرنوشت شما پند و عبرت گیرند.
خیلی از مواقع برایمان پیش‌آمده که در محیط‌های عمومی وقتی درباره یک موضوع اجتماعی در حال گفتگو هستیم، ناگهان افرادی با افسوس از گذشته صحبت می‌کنند. و به‌طور معمول از صمیمی‌تر بودن روابط اجتماعی، تفریحات و حتی طعم بهتر نان‌های قدیمی می‌گویند و این‌که قدیم همه‌چیز بهتر بود. برای بسیاری از ما حتی تلخی‌های دوران کودکی و نوجوانی هم به‌عنوان تجربه‌ای شیرین در ذهن‌مان ثبت شده و برای همین فقط خاطره خوب از گذشته داریم و مدام آن روزهای شیرین را مرور و یادآوری می‌کنیم.
این سندروم، کوچک و بزرگ نمی‌شناسد. فارغ از این‌که این مقایسه‌ها تا چه اندازه درست و منطقی است باید این موضوع را در نظر داشت که اگر همیشه نگاه‌مان به گذشته مثبت باشد هیچ‌وقت نمی‌توانیم رو به جلو و در مسیر تعالی حرکت کنیم، زیرا گذشته مدام به آدم تلنگر می‌زند که قبلاً شرایط خیلی بهتر بوده و امکان موفقیت در زمان حال وجود ندارد.
خیلی از کسانی که سن و سال چندانی ندارند آن‌قدر عبارت (قدیم همه‌چیز بهتر بود) را شنیده‌اند که برتری گذشته برایشان به یک واقعیت مسجل بدل شده است. وسیله‌ای خریداری می‌کنیم ولی مدام می‌گوییم اجناس قدیم چیزی دیگری بوده و کیفیت بیشتری داشت. خوراکی می‌خوریم خیال می‌کنیم خوراکی‌های گذشته طعم بهتری داشتند، این روند تا جایی ادامه پیدا می‌کند که (اکنون) رنگ ببازد و امید و انگیزه‌ای برای آینده باقی نماند.
در سال‌های اخیر گستره فرهنگی جدی و عمیقی درباره گرایش به گذشته پیش‌گرفته شده که حال و آینده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شاید تنها اقدامی که بتوان برای مقابله فرو رفتن در گرداب افراطی خاطرات انجام داد واقع‌بینی جمعی و تربیت احساسات باشد، پذیرش گذشته همانطور که بوده و هست و درک اکنون می‌تواند واقعیات را روشن کند.
طبق نظرسنجی که بین شهروندان انگلستان انجام شد هفتاد درصد مردم احساس می‌کنند جهان روزبه‌روز بدتر می‌شود و 55 درصد از مردم فکر می‌کنند که زندگی خودشان در حال بدتر شدن است و تنها 11 درصد به امید بهتر شدن هستند. اما این احساس مردم واقعاً درست است؟ یعنی زندگی ما هرروز به سمت نابودی پیش می‌رود؟ آیا اگر به گذشته بر می‌گشتیم حالمان بهتر بود؟
آنچه گذشته را عالی، آینده را منفی و حال را روبه‌زوال نشان می‌دهد چیز جدیدی نیست در واقع ذهن ما به‌راحتی ما را گول می‌زند. ذهن ما معمولاً حوادث خوشایند گذشته را به خاطر می‌سپارد لذا گذشته را خوب می‌بینیم. باید گفت که هر چیزی در زندگی به نوع نگاه ما بستگی دارد. سعی کنیم خوبی و بدی را با هم ببینیم و زندگی را به‌پیش ببریم. در زندگی عادی ما هر روز چیزهایی در حال بهتر و بدتر شدن هستند. فنّاوری در حال پیشرفت است، اما محیط‌زیست در حال تخریب. در این بین ذهن ما از تخریب محیط‌زیست تأثیر منفی بیشتری می‌گیرد تا تأثیر مثبتی که باید از پیشرفت فنّاوری دریافت کند. پس بدین‌جهت است که ما همیشه زندگی را در حال بدتر شدن می‌دانیم، این احساس باعث می‌شود تا دید ما نسبت به آینده جهت‌گیری منفی پیدا کند.
کسی که تاریخ خوانده باشد نمی‌گوید قدیم وضع خیلی بهتر بود. باید تاریخ گذشته را خوانده تا بفهمیم خوب یا بد در گذشته به چه معنایی است.
اهمیت تاریخ تا جایی است که خداوند در قرآن ما را به مطالعه و تفکر در زندگی گذشتگان ارجاع می‌دهد. مطالعه تاریخ گذشتگان برای هر قومی اهمیت حیاتی دارد. تاریخ خصوصیات اخلاقی و کارهای نیک و تفکرات گذشتگان را برای ما بازگو می‌کند و علل سقوط و سعادت، کامیابی و ناکامی جامعه ما را در اعصار و قرون مختلف نشان می‌دهد.
گذشته را می‌توان به‌عنوان یک تجربه دید، آزمایشی که تمام‌شده و نتیجه‌اش را نشان داده است پس می‌توان به‌عنوان یک برنامه درسی در راستای زندگی از آن بهره برد با نگاه کردن به آن، اشتباهات احتمالی‌اش را کنار گذاشت و از راه‌های رفته آن درس گرفت.
باید در نظر داشت که (حال) هم تاریخ فرداست پس نباید به آن بی‌توجه بود. تا زمانی که زندگی ادامه دارد تاریخ هم وعده دارد. علاقه به گذشته یا آینده نباید به ایجاد شکاف بین این سه زمان اصلی یعنی (گذشته، حال، آینده) منجر شود، بلکه هر سه این موارد باید در یک راستا و در مسیر تعالی انسان قرار گیرد.
دیدگاه اسلام نسبت به گذشته جالب توجه است قرآن سرشار از روایت‌هایی است که به گذشته انسان و پشینیان او اشاره دارد. سرگذشتِ انسان‌هایی که زمانی مسائلی را رعایت نکرده‌اند یا رفتارهایی انجام داده‌اند که پیامدهایی برای آن‌ها داشته است. خداوند در قرآن عاقبت‌شان را شرح می‌دهد و برخی از این ماجراها را در قالب داستان نقل می‌کند و در آخر همگی را به تفکر و تدبر در آن دعوت می‌نماید. این شیوه الهی به‌عنوان راهنمای انسان در زندگی دنیایی توصیه‌شده و بر همین مبنا بزرگان دینی این موضوع را مهم شمرده‌اند که امروز باید بهتر از دیروز باشد و در صورت مساوی بودن در روز خود ضرر و زیان کرده‌ایم.
آنان که می‌گویند قدیم بهتر بوده باید توجه کنند در قدیم مردم از نظر مادی به‌سختی زندگی می‌کردند، مثلاً در خانه‌ای که چند اتاق خشتی و گلی داشت در هر اتاق یک خانوار چند نفره زندگی می‌کردند. درگذشته به خاطر نبودِ بهداشت بسیاری از بچه‌ها هنوز به سن یک‌سالگی نرسیده میمردند. در گذشته مردم هفته‌ای یک یا دو بار در آب‌های کثیف حمام می‌کردند چون آب بهداشتی وجود نداشت. درگذشته آرد خالص گندم استفاده نمی‌کردند بلکه آن را با ارزن و جو و خاک‌اره مخلوط می‌کردند تا بتوانند بچه‌های خود را سیر کنند. فرزندان خود را جهت کار به اجاره می‌دادند و مزدشان فقط سیر کردن شکم‌شان با نان خالی بود. درگذشته آن‌ها که وضع‌شان خوب بود فقط سالی یک‌بار آن‌هم شب عید برنج استفاده می‌کردند. ولی بشر امروز تمام دنیا زیر انگشتش خلاصه می‌شود و هر روز با پیشرفت علم و دانش تحول بیشتری در زندگی‌ا‌ش مشاهده می‌شود. نسل امروز از نظر مادی قابل قیاس با گذشته نیست.
