در دنیای پرشتاب امروز، ساختار خانواده‌ها به‌طرز نگران‌کننده‌ای تغییر کرده است. در حالی‌که در گذشته، خانواده‌ها به‌صورت چند نسلی و گسترده تشکیل و بزرگ‌ترها به‌عنوان نگهبانان فرهنگ و تجربه شناخته می‌شدند، اکنون سالمندان در گوشه‌ای از زندگی مدرن به انزوا و فراموشی دچار شده‌اند. این بزرگ‌ترها که زمانی ستون‌های خانواده بودند، حالا به‌دلیل مشغله‌های روزمره نسل جوان، به حاشیه رانده‌شده و صدای نالههایشان در دنیای پرسرعت امروز گم شده است. با کوچک‌تر شدن خانواده‌ها و افزایش فشارهای اقتصادی، سالمندان بیشتر از هر زمان دیگری در معرض تنهایی قرار دارند. در حالی‌که نسل جوان به دنبال موفقیت‌های شغلی و زندگی مدرن است، این غفلت نه‌تنها به روح و روان سالمندان آسیب می‌زند بلکه می‌تواند پیوندهای اجتماعی و خانوادگی را نیز به خطر بیندازد.
سالمندان گم‌شده در دغدغه‌ها
مراقبت از سالمندان، به‌عنوان یک وظیفه انسانی و اجتماعی، نه‌تنها به تخصص و فن‌آوری نیاز ندارد، بلکه به یک تغییر نگرش جدی و یک تعهد اخلاقی نیازمند است. اما آیا واقعاً ما به این نیازها توجه می‌کنیم؟
محمد دربان جعفری، مردی۷۰ ساله که به‌تنهایی در پارک نشسته، به‌وضوح نگرانی خود را از غفلت نسل جوان نسبت به مشکلات بزرگ‌ترها ابراز می‌کند.
او می‌گوید: فرزندان ما در دنیای پرمشغله‌شان، به دغدغه‌های ما توجه نمی‌کنند و این بی‌توجهی به‌تدریج ما را به حاشیه می‌برد.
این بی‌توجهی نه‌تنها به‌تنهایی و انزوا می‌انجامد، بلکه باعث می‌شود که سالمندان به نیازهای خاص خود، از جمله داروها و تجهیزات درمانی، دسترسی نداشته باشند. آیا جای تعجب نیست که بیمه‌ها هزینه‌های ضروری این قشر را پوشش نمی‌دهند و این بار سنگین به دوش خودشان می‌افتد؟
دربان جعفری همچنین به حقوق بازنشستگان اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایطی که قیمت‌ها روزبه‌روز افزایش می‌یابد، حقوق ما به‌شدت ناکافی است.
وی که سؤال‌های بسیاری دارد، می‌گوید: وضعیت به‌گونه‌ای است که حتی مکان‌های مناسب برای حضور سالمندان در جامعه وجود ندارد. آیا ما به‌واقع جامعه‌ای سالمند ـ محور هستیم یا فقط در حرف به آن می‌بالیم؟ نبود فضاهای اجتماعی و امکانات اولیه مانند نرده‌ها و صندلی‌های راحت، سالمندان را به انزوا می‌کشاند و آن‌ها را از مشارکت در فعالیت‌های جمعی محروم می‌کند.
نگرانی‌های این قشر در شرایطی که کاشمر به سمت سالمندی پیش می‌رود، روزبه‌روز بیشتر می‌شود. آیا مسئولان واقعاً به نیازهای این گروه توجه می‌کنند یا تنها به وعده‌های توخالی بسنده می‌کنند؟
دربان جعفری با تأکید بر لزوم توجه به سالمندان می‌گوید: اگر فرزندان ما بتوانند با آرامش خاطر زندگی کنند و از حمایت‌های اجتماعی بهره‌مند شوند، به‌طور طبیعی به والدین و بزرگ‌ترهای خود نیز توجه خواهند کرد.
این سؤال باقی می‌ماند؛ آیا ما به سالمندان خود به‌عنوان بخشی از جامعه احترام می‌گذاریم یا صرفاً آن‌ها را به‌عنوان بار اجتماعی می‌بینیم؟ وقت آن است که به این گنجینه‌های تجربه‌ای که در تاریخ و فرهنگ ما ریشه دارند، توجه کنیم و از آن‌ها بیاموزیم.
ضرورت توجه به سالمندان، چالش‌ها و راهکارها
آینده سالمندان در جامعه امروز، سؤالاتی جدی را مطرح می‌کند؛ آیا آن‌ها در آرامش در خانه‌های خود زندگی خواهند کرد یا در گوشه‌ای از خانه سالمندان، با چشمانی منتظر، به امید دیدار فرزندانشان خواهند نشست؟ گاهی انتظار به حدی می‌رسد که چشمانشان از اشتیاق، خشک و بی‌روح می‌شود، در حالی‌که فرزندان به دلیل مشغله‌های زندگی، از سر زدن به آن‌ها غافل هستند.
دکتر مجتبی قائمی، معاون بهداشتی کاشمر، در این زمینه می‌گوید: در حال حاضر، حدود ۱۱ درصد از جمعیت شهرستان کاشمر را سالمندان تشکیل می‌دهند و این آمار نشان‌دهنده روندی رو به افزایش است بنابراین، ضروری است که زیرساخت‌های بهداشتی و رفاهی متناسب با نیازهای این قشر فراهم شود.
وی ادامه می‌دهد: در مراکز خدمات جامع سلامت شهرستان، پرونده‌های الکترونیکی برای تمامی سالمندان ایجاد شده است. این خدمات شامل کنترل فشارخون، قند خون، غربالگری بیماری‌های شایع و مشاوره‌های تغذیه و سلامت روان به‌صورت رایگان ارائه می‌شود.
قائمی بر اهمیت پیشگیری در دوران سالمندی تأکید کرده و خاطر نشان می‌کند: سالمندان باید به سبک زندگی سالم توجه کنند. این شامل تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن و پیگیری مداوم وضعیت سلامت می‌شود. حفظ ارتباطات اجتماعی و پرهیز از انزوا نیز از عوامل کلیدی در ارتقاء سلامت روان این قشر است.
معاون بهداشتی کاشمر نقش خانواده‌ها را در بهبود کیفیت زندگی سالمندان بسیار حائز اهمیت دانست و می‌گوید: محبت، احترام و همراهی اعضای خانواده می‌تواند نشاط و امید به زندگی را در سالمندان افزایش دهد. همچنین، استفاده از تجربیات این قشر در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی حس مفید بودن را در آن‌ها تقویت می‌کند.
وی تأکید می‌کند: دیدار و ابراز محبت به سالمندان می‌تواند تأثیر مثبتی بر روحیه آن‌ها داشته باشد. با احترام به سالمندان، در واقع، ما آینده خود را تضمین می‌کنیم.
قائمی همچنین اشاره می‌کند: در دو دهه گذشته، تمرکز بر جوانان و رشد جمعیت باعث غفلت از برنامه‌ریزی برای سالمندان شده است؛ اگر جمعیت سالمند نتواند این مسیر را به‌سلامت طی کند، هزینه‌های زیادی به جامعه تحمیل خواهد شد.
مدیر مرکز بهداشت کاشمر با اشاره به تغییرات اجتماعی و جمعیتی، اظهار می‌کند: اگر از امروز برای برنامه‌ریزی و توجه به نیازهای سالمندان اقدام نکنیم، در آینده با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهیم شد.
پیامدهای بی‌توجهی بر سلامت روانی سالمندان
مصطفوی روانشناس و مشاور، بر اهمیت توجه به نیازهای عاطفی و اجتماعی سالمندان تأکید کرده و می‌گوید: سالمندان بخش اساسی از جامعه ما هستند و نادیده گرفتن آن‌ها می‌تواند عواقب نگران‌کننده‌ای بر سلامت روانی و جسمی‌شان داشته باشد.
وی اضافه می‌کند: تحقیقات نشان داده‌اند بی‌توجهی به سالمندان می‌تواند منجر به افزایش احساس تنهایی و افسردگی در این گروه سنی شود. این وضعیت نه‌تنها کیفیت زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه ریسک ابتلا به بیماری‌های روانی مانند اضطراب را نیز افزایش می‌دهد.
مصطفوی همچنین تصریح می‌کند: توجه به سالمندان می‌تواند به حفظ استقلال و اعتماد به نفس آن‌ها کمک کند. وقتی سالمندان احساس کنند که مورد محبت و توجه قرار دارند، تمایل بیشتری برای شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و حفظ ارتباط با دیگران خواهند داشت.
***
تنهایی سالمندان به‌عنوان یک بحران اجتماعی خاموش، نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی دقیق از سوی خانواده‌ها و جامعه است. در دنیای امروز، با تغییر ساختار خانواده‌ها و کوچک‌تر شدن آن‌ها، ارتباط میان نسل‌ها کاهش‌یافته و سالمندان بیش از هر زمان دیگری در معرض احساس انزوا و بی‌کسی قرار دارند. این وضعیت به آسیب‌های روحی و روانی برای سالمندان منجر می‌شود و می‌تواند پیوندهای خانوادگی و اجتماعی را نیز تضعیف کند.
به‌کارگیری راهکارهایی برای ایجاد فضاهای اجتماعی مناسب و فراهم کردن امکانات لازم برای سالمندان می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا به فعالیت‌های اجتماعی بازگردند و احساس تعلق و ارزشمندی بیشتری داشته باشند. ایجاد فرهنگ احترام به سالمندان و توجه به نیازهای عاطفی و اجتماعی آن‌ها نه‌تنها یک وظیفه انسانی است، بلکه به نفع کل جامعه نیز خواهد بود.
