دست‌های پشت‏ پرده سلاطین قاچاق زعفران

اگرچه ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده زعفران شناخته می‌شود اما دشواری‌های صادرات رسمی، زمینه‌ساز قاچاق این محصول به آن‌سوی مرزها شده است. قاچاق زعفران به افغانستان از جمله مشکلاتی به شمار می‌رود که کشورمان سال‌هاست با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و بارها از اندیشیدن تدابیر جدیدی برای رفع این مشکل سخن به میان آمده، اما بازهم شاهد این معضل هستیم. به‌رغم این‌که صادرکنندگان، حذف تعرفه صادرات را کلید بسته شدن پرونده قاچاق زعفران می‌دانند اما برخی بر ادامه این روند اصرار دارند.
50 تن قاچاق زعفران به کشور افغانستان
در شرایطی که تعهدات ارزی و مقررات دست و پاگیر موجب قاچاق این محصول شده است. عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگویی گفت: بر اساس برخی آمارهای موجود بعضاً تا 50 تن زعفران به کشور افغانستان و دیگر مناطق قاچاق می‌شود.
علی شریعتی‌مقدم افزود: حساس‌تر شدن ارتباطات با کشور افغانستان موجب می‌شود تا دیگر مسیرهای قاچاق زعفران مانند پاکستان و کشورهای عربی و… تشدید و افزایش یابد که می‌طلبد با این معضل به‌صورت ریشه‌ای برخورد شود.
وی مقررات تعهد ارزی را بزرگ‌ترین مشکل فعلی صادرکنندگان در حوزه زعفران دانست و اظهار کرد: تعهدات ارزی و هم‏چنین نداشتن نظام تعرفه‌ای با بسیاری کشورها مانند هندوستان موجب شده تا زعفران ایران اکنون از افغانستان به دیگر کشورها صادر شود.
این صادرکننده زعفران تصریح کرد: تحریم‌ها موجب شده تا بازارهای نهایی به دلیل محدودیت‌ فضای کسب‌وکار و محدودیت‌ انتقال پول در دست شرکت‌ها و کشورهایی باشد که امکانات مناسب‌تری از نظر مبادلات اقتصادی، ارزی و تجاری با سایر کشورهای دنیا دارند، علاوه بر تحریم‌ها، مقررات یک‌جانبه داخلی مانند تعهدات ارزی اثر بدی بر روی صادرات زعفران ایران گذاشته است.
شریعتی‌مقدم اظهار کرد: تفاوت نرخ ارزهایی که بین بازار آزاد و ارز نیمایی وجود دارد موجب شده تا صادرات زعفران طی سال‌های اخیر با مشکلات جدی روبرو شود و صادرکنندگان واقعی و باسابقه بیش از پنج یا10 سال نتوانند صادرات داشته باشند.
عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران بیان کرد: این مشکلات موجب شده تا صادرکنندگان اصلی به حاشیه رفته و در مقابل کسانی که تخصص لازم را ندارند با واگذاری امتیاز واردات بتوانند از این مشکلات سوءاستفاده کنند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا طی این سال‌ها توانسته‌ایم بازارهای جدیدی شناسایی کنیم؛ عنوان کرد: هرچند در سال‌های اخیر بازارهای جدیدی بازشده ولی تحریم‌ها موجب می‌شود صادرات بیشتر به بازارهای واسطه‌ای مانند امارات متحده عربی، اسپانیا و هنگ‌کنگ باشد.
شریعتی مطرح کرد: میزان صادراتی که به‌صورت بسته‌بندی‌های مصرف‌کننده‌ای نهایی زیر 5 و یا10 گرم صادر می‌شود نسبت بسیار پایینی حتی کمتر از10درصد کل صادرات را به خود اختصاص می‌دهد و عمده زعفران به‌صورت ماده خام برای بسته‌بندی در خارج از کشور صادر می‌شود.
وی عنوان کرد: هرچند به‌جز امارات متحده عربی، اسپانیا و هنگ‌کنگ، زعفران ایران به60 کشور دیگر صادر می‌شود اما میزان آن بسیار کم است به‌طوری‌که به برخی کشورها در حد 100 کیلوگرم و یا کمتر صادر می‌گردد.
پیاز زعفران از کشور با کامیون قاچاق می‌شود
نه‌تنها پیاز زعفران را دو دستی تقدیم افغانستان کردیم بلکه کارشناسان این حوزه را هم به کشورشان فرستادیم تا در آنجا کشت زعفران انجام دهند. این صحبت رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان‌رضوی است که در گفت‌وگویی اظهار کرد: متأسفانه بازار این محصول را با قاچاق زعفران به افغانستان تحویل می‌دهیم.
غلامرضا میری، عنوان کرد: تحریم و مشکلاتی که در بازگشت ارز وجود دارد موجب شده نتوانیم زعفران را به آمریکا و دیگر کشورها صادر کنیم.
وی مطرح کرد: هرچند جذب مشتری جدید بسیار سخت است اما برای همان مشتری‌های قدیمی هم ازجمله عربستان ـ به دلیل اتفاقاتی که برای سفارتخانه این کشور در ایران افتاد ـ نمی‌توانیم زعفران صادر کنیم، این مشکلات موجب شده تا بازار 40 تنی زعفران در آمریکا و یک بازار 40 تنی دیگر در عربستان سعودی را از دست بدهیم.
میری اظهار کرد: به‌جز کشور عربستان به چین و هندوستان هم به خاطر تعرفه‌ای که دولت‌های این کشور بر واردات زعفران وضع کرده‌اند نمی‌توانیم صادرات داشته باشیم، اگرچه صادرکننده ایرانی برای صادرات به این دو کشور باید حدود 38 درصد عوارض پرداخت کند ولی تاجر افغانی این عوارض را پرداخت نمی‌کند، از سویی تاجر افغانستانی بسیار راحت‌تر می‌تواند زعفران را به عربستان و آمریکا ببرد.
وی عنوان کرد: این مشکلات و محدودیت‌ها موجب شده صادرکننده ایران زعفران را برای تحویل به مشتریانش در هندوستان، چین، عربستان و امریکا و دیگر کشورها به تاجر افغانی بدهد.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان‌رضوی مطرح کرد: متأسفانه افغان‌ها زعفران ایران را بین 50 تا 200 کیلوگرم قاچاق می‌کنند و به نام زعفران کشور خودشان، به مشتریان تجار ایرانی می‌فروشند و این بلایی است که خودمان بر سر خودمان آورده‌ایم.
وی ادامه داد: تاکنون برای رفع مشکلات پیش‌روی بازگشت ارز حاصل از صادرات زعفران به کشور، جلسات متعددی با رئیس‌کل بانک مرکزی و وزرای دولت‌های مختلف داشته‌ایم اما توجهی نمی‌شود و هم‏چنان به دلایل نامعلومی بر ادامه این مسیر تأکید دارند.
میری با بیان این‌که قوانین بانک مرکزی به افزایش قاچاق پیاز زعفران دامن می‌زند، تصریح کرد: علیرغم این‌که ورود زعفران به افغانستان ممنوع است اما بر اساس آمار گمرک، 29 تن زعفران از مجاری قانونی طی مدت شش ماه به این کشور ارسال شده است.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم زعفران را به‌صورت بسته‌بندی ارسال کنیم از یک تا 30 میلیون تومان بسته به نوع بسته‌بندی فقط هزینه حمل دارد، اگرچه مشکلات را برخی مسئولان در داخل به وجود آوره‌اند ولی مدام صادرکننده را سرزنش می‌کنند که چرا زعفران را به‌صورت بسته‌بندی صادر نمی‌کند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان‌رضوی تصریح کرد: اگر یک کیلوگرم زعفران را بخواهیم به کشور قطر یا کویت بفرستیم، هشت میلیون تومان هزینه دارد، با این وضعیت، قاچاق زعفران به‌مراتب اقتصادی‌تر از صادرات مجاری قانونی است.
وی افزود: متأسفانه علیه صادرکنندگان واقعی، بخش مافیا و برخی بازی‌گردانان سیاسی وارد بازار زعفران شده و مدام می‌گویند زعفران را از کشاورزان 500 دلار می‌خریم و هزار و 500 دلار می‌فروشیم در صورتی‌که این‌گونه نیست.
میری عنوان کرد: مشکلات پیش‌روی زعفران هیچ ارتباطی به بیرون ندارد و همه مسائل مربوط به داخل کشور است، به‌عنوان‌مثال انبارهایی برای دپوی پیاز زعفران داریم که با کامیون این پیازها را از کشور خارج می‌کنند و به‌عنوان کانون قاچاق پیاز زعفران فعالند.
تأمین پیاز زعفران برای افغانستان از سوی عده‌ای
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی خراسان‌رضوی در ادامه به وضعیت قاچاق پیاز زعفران طی سال‌های گذشته به کشور افغانستان اشاره کرد و گفت: هرچند در مقطعی از سوی حاکم هرات مکاتبه‌ای شد تا پیاز زعفران را به آن‌ها بدهیم که خراسان‌رضوی به‌هیچ‌عنوان این درخواست را قبول نکرد، اما بعداً خودشان اعلام نمودند؛ پیاز مورد نیازشان را عده‌ای تأمین کرده‌اند.
غلامحسین ساربان، افزود: بدون شک پیازی که به کشور افغانستان برده شده به‌صورت غیرقانونی و قاچاق بوده و ما نیز پیاز زعفران را چون جزء مواد ژنتیکی کشور محسوب می‌شود، نه‌تنها به افغانستان بلکه به هیچ کشور دیگری نمی‌دهیم.
وی مطرح کرد: بدون شک یکی از رقبای سرسخت ایران، طی سال‌های آینده در تولید زعفران می‌تواند کشور افغانستان باشد و با توجه به آب‌وخاک مناسب می‌توانند عملکرد خود را افزایش دهند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌رضوی بیان کرد: چند سالی می‌شود که افغان‌ها تحرکات جهانی دارند و با شرکت در همایش‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی، محصول خود را به دنیا معرفی و مطرح می‌کنند و این تهدیدی برای کشور است.
ساربان بر حذف تعرفه‌های صادراتی به برخی کشورها مانند هندوستان و چین و هم‏چنین رفع موانع موجود تأکید کرد و گفت: قیمت زعفران در خارج کشور، بسیار بالاتر از آنچه اکنون اعلام می‌شود، هست و دلالان سعی می‌کنند این محصول را با قیمت کمتری از کشاورز خریداری کنند.
وی تأکید کرد: اگر می‌خواهیم جایگاه زعفران ایران در دنیا مصادره نشود، باید تلاش کنیم هم‏چنان مقام اول تولید این محصول را داشته و نگاه خود را نسبت به این محصول تغییر دهیم و به سمت صنعت داروسازی برویم و فرصت جدیدی برای زعفران ایجاد کنیم.
سال‌هاست؛ پیاز زعفران به کشور افغانستان قاچاق می‌شود متأسفانه برای متوقف کردن این روند اقدامی صورت نگرفته است. اگر با جدیت مانع قاچاق پیاز زعفران نشویم در سال‌های آینده شاهد رقابت فشرده در تولید زعفران خواهیم بود و این مسئله به ضرر کشاورزان داخلی تمام می‌شود.
علاوه بر این، با توجه به مشکلات بازگشت ارز به سامانه نیما و مقرون‌به‌صرفه نبودن صادرات، قاچاقچیان از این موقعیت سوءاستفاده کرده و تا زمانی که صادرکننده به ازای هر کیلو زعفران صادراتی یک تا دو و نیم میلیون تومان مابه‌التفاوت به سامانه نیما پرداخت کند، قاچاق ادامه خواهد داشت.