در کنار بسیاری از پدیدههای ناخوشایند که زمین را تهدید می‌کند، هشدار درباره پدیده فرونشست زمین در این منطقه بسیار پررنگ است. پس از گذشت دو دهه خشکسالی و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی، پدیده نشستهای زمین طی چند سال اخیر به خیابانهای اصلی شهر هم رسیده و مشکلاتی را ایجاد نموده است.
خشکسالی، برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و در نهایت فرونشست زمین، از جمله بحران‌های جدی شهرستان کاشمر محسوب می‌شود؛ تا آنجا که این شهر با فرونشست تجمعی بیش از30 سانتیمتر، رکورددار فرونشست زمین در کشور به شمار می‌رود.
کاشمر اکنون با دو بحران جدی مواجه است، بحران آب و بحران فرونشست زمین. البته بحران آب و فرونشست دشت کاشمر همانند “زلزله خاموش” است و هنوز مردم و مسئولان آن را به خوبی درک نکرده‌اند.
بد نیست بدانید براساس مقاله‌ای که توسط “پروفسور اندرسون” دانشمند ممتاز زمین‌شناسی در آلمان در سال 2008 در خصوص فرونشست دشت کاشمر تهیه شده، وضعیت بسیار هشدار دهنده اعلام شده است.
براساس نقشه‌های ارائه شده تا سال 2008 بین منفی دو سانتیمتر تا منفی 58 سانتیمتر فرونشست در دشت کاشمر به ثبت رسیده است، اما زمانی وضعیت بدتر می‌شود که از آن سال تاکنون را هم باید در نظر گرفت که شرایط برداشت و خشکسالی‌ها تشدید شده است.
نرخ ماهانه فرونشست بر اساس این داده‌ها نشان می‌دهد، میزان فرونشست بر حسب سانتیمتر هرماه تا منفی 2.5 سانتیمتر در دشت کاشمر ثبت شده است، اما این آمار از آن جهت بحران محسوب می‌شود که منفی20 میلیمتر آن هم در دوره زمانی بلند مدت اگر فرونشست داشته باشیم بحران محسوب می‌شود.
هرچند دشت کاشمر تحت تاثیر دو گسل شمالی و جنوبی است که پدیده فرونشست را تشدید می‌کنند، اما عامل اصلی فرونشست نیستند، براساس بررسی‌های صورت گرفته موضوع اصلی فرونشست دشت کاشمر، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است.
*کاشمر در صدر دشت‌های دارای فرونشست زمین در کشور
در همین خصوص عضو شورای پژوهش و فناوری اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌رضوی می‌گوید: متاسفانه فرونشست کاشمر در صدر فرونشستهای زمین کشور قرار دارد.
هادی معماریان می‌افزاید: پنج دشت کاشمر، بردسکن، مشهد، نیشابور، جوین و خواف در خراسان‌رضوی جزء دشت‌های بحرانی از نظر فرونشست محسوب میشوند، به طوری که متاسفانه در کمتر از یک کیلومتری روستای “قوژد” کاشمر شاهد شکاف‌های 8تا10 متری بر اثر نشست زمین هستیم.
وی با بیان این‌که دشت کاشمر به‌طور متوسط طی ده سال اخیر هرساله با حدود یک‌ونیم متر افت سطح آب روبرو بوده است، عنوان می‌کند: متاسفانه فرونشست زمین به داخل شهر نیز رسیده است.
معماریان اظهار می‌کند: فرونشست‌ها، آخرین مرحله بیابان‌زایی هستند و البته نه تنها در خراسان‌رضوی بلکه در اغلب استان‌های کشور با پدیده فرونشست زمین روبرو هستیم و این نشان می‌دهد که اصولا به قوانین طبیعت احترام نگذاشته‌ایم.
وی بیان می‌کند: در نقاطی که فرونشست زمین اتفاق افتاده یعنی این‌که باید برای صدها سال آینده با تولید در آن خداحافظی کنیم. متاسفانه در برخی مناطق از جمله کاشمر و خلیل‌آباد و به خصوص نیشابور در استان خراسان‌رضوی شکاف‌های بزرگی به دلیل فرونشست زمین ایجاد شده و دشت به طور یک‌نواخت و در برخی نقاط غیریکنواخت در حال پائین رفتن است و این موضوع بسیار خطرناک به شمار می رود.
رئیس مرکز آموزش عالی کاشمر با اعلام این‌که بحران فزاینده آب طی دو دهه اخیر، شهرستان کاشمر را درگیر نموده است؛ می‌گوید: متأسفانه خاک بیشترین فرسایش را پیدا کرده و میزان فرونشست زمین بی‌سابقه است، این فاجعه‌ها، اتفاقی نیست و نام آن تراژدی «مرگ زمین» است.
بدونشک با وضعیت پیش‌رو باید به سمت فرهنگ‌سازی و مدیریت مشارکتی رفت، زیرا از این بحران دیگر نمی‌توان با مدیریت دولتی عبور کرد و نیازمند همراهی آحاد جامعه هستیم. در این بین باید بحران تغییر اقلیم و روند گرمایش و متعاقب آن امنیت غذایی را جدی گرفت، روند تغییر اقلیم نشان می‌دهد در دهه آینده در تامین غذا با چالش مواجه خواهیم شد.
معماریان می‌افزاید: مطالعات اثبات می‌کند بین سال‌های 1987تا2011 در خراسان بزرگ شاخص روزهای تابستانی، روزهای گرم، دمای حداکثر شب‌ها و طول دوره گرم 100 درصد روند افزایشی داشته و شاخص روزهای سرد 100 درصد روند کاهش را نشان می‌دهد.
شاخص‌هایی مانند حداکثر دمای حداقل و حداقل دمای حداقل بیش از 85 درصد روند افزایشی نشان می‌دهد، تا سال 2039 میانگین دمای کشور و به تبع آن خراسان بزرگ تا نیم درجه افزایش پیدا می‌کند و میزان بارش تا 9 درصد کاهش خواهد یافت.
بارش‌هایی که به صورت مقطعی داریم و در یک‌سال پربارش هستیم را نباید جدی گرفت، روند بارش‌ها کاهشی خواهد بود، بررسی اثر تغییر اقلیم در کشاورزی منطقه نشان می‌دهد افزایش دما و کاهش بارندگی تا100 سال آینده می‌تواند موجب 41 درصد کاهش عملکرد کشت گندم در منطقه شود، همچنین میزان عملکرد در هکتار به ازای افزایش یک درصد دما به میزان 33 درصد در بسیاری از محصولات کاهش پیدا می‌کند.
بر اساس تحقیقی که در منطقه کاشمر صورت گرفته، اگر پارامترهای اقلیمی موثر بر میزان عملکرد گندم دیم در ایستگاه کاشمر به میزان 10 درصد تغییر پیدا کند میزان عملکرد گندم دیم در محدوده این ایستگاه به اندازه 74 درصد نوسان خواهد داشت، این نشان می‌دهد، در آینده چالش امنیت غذایی متاثر از تغییر اقلیم را هم خواهیم داشت.
با وضعیت موجود نیاز داریم؛ در الگوی کشت منطقه نیز تجدیدنظر شود، براساس تحقیقات صورت گرفته در بسیاری از الگوهای کشت در مناطق مختلف باید تجدید نظر کنیم و بسیاری از سطوح باید تغییر کنند.
به عقیده نگارنده باید در حوزه کشاورزی آینده پژوهی داشته باشیم، قطعأ در این خصوص می‌توان از مراکز علمی کمک گرفت.
در شرایط بحرانی فعلی دیگر نمی‌توان منتظر تصمیمات استانی برای منطقه بود، باید خودمان تصمیم بگیریم و به فکر منطقه باشیم، باید موضوع توسعه پایدار را در منطه ترشیز به عنوان الگو قرار دهیم، دیگر نمی‌توان نگاهی صرف اجتماعی و یا اقتصادی داشت باید مسائل اقتصادی و اجتماعی پیوست محیط زیستی داشته باشند تا بتوانیم روند پایداری را در منطقه تجربه کنیم.
