جمعیت اکثر خانواده‌ها که در گذشته زیاد بود، این روزها کوچک شده و در بهترین حالت از چهارنفر بیشتر نیست. درگذشته‌ای نه‌چندان دور، خانواده‌ها کنار هم و با هم بودند و چند نسل، شامل پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، پدران و مادران و فرزندان در کنار هم زندگی می‌کردند.
این رفتار اجتماعی و اخلاقی که فرزندان از والدین خود در زمان پیری و از کارافتادگی مراقبت و نگهداری کنند، به‌عنوان یک ارزش مطرح بود و البته هنوز هم در بسیاری از خانواده‌ها، این ارزش حفظ می‌شود. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی هستند که به دلایل کهولت سن، بیماری یا مرگ همسر توان ادامه زندگی به‌تنهایی را ندارند و باید از آنها مراقبت شود.
بانويي 63 ساله که خود را «نادره فرگي» معرفي می کند، گفت: از خودش فرزندي نداشته و فرزند شوهرش را بزرگ کرده است. او 25 سال است شوهرش را از دست داده و اکنون با نوه‌اش زندگي مي‌کند که او هم تنهایشان گذاشته است.
وی با بیان این‌که عدم‌تمایل جوان‌ها به داشتن فرزند موجب شده دیگر مانند قدیم خانواده‌های پرجمعیتی نباشند که کنار هم جمع شوند، اظهار کرد: افراد مسن نيازمند دلجويي و محبت هستند؛ امروز فرزندسالاري در جامعه وجود دارد و پدر و مادران جوان درگير تأمين نيازهاي زندگي بچه‌ها هستند و از ما حالي نمي‌پرسند.
پيرمردي که بر صندلي‌اي در پارک کودک نشسته و کارمند بازنشسته است؛ گفت: دوران سالمندي هم خوب است و هم بد.
او بدون آن‌که خود را معرفي کند، گفت: ما که ادعاي مسلماني داريم، بايد راه و رسم ائمه را پيش بگيريم و به حقوق سالمندان در همه حال توجه کنيم.
وي بزرگ‌ترين مشکل خود را بي‌توجهي و بي‌احترامي جوانان به سالمندان عنوان کرده و افزود: معلوم نيست چه بر سر فرهنگ ما آمده که همه دغدغه‌هاي جوانان، مسائل اقتصادي شده و از تجربيات بزرگ‌سالان استفاده نمي‌کنند تا بتوانند در کارهای‌شان موفق باشند و فقط زماني سراغ پدر و مادر پير خود را مي‌گيرند که پول لازم دارند.
او که داشتن فرزند بیشتر را نعمت می‌کند، گفت: تفکر اشتباهی است که فکر کنیم داشتن فرزند مشکلات را بیشتر می‌کند، بلکه موجب افزایش نعمت و روزی در آن خانه می‌شود.
نداشتن هم‌صحبت، مشکل عمده سالمندان
بيشتر مردم ما پيري را همراه با تنهايي، ناتواني، از کارافتادگي، ابتلا به انواع بيماري‌ها و زندگي در انزوا مي‌دانند، در حالي‌که اين نگاه منفي بايد عوض شود؛ گرچه مهم‌ترين نياز سالمندان، نيازهاي عاطفي است که کمتر به آن پرداخته مي‌شود.
یک جامعه‌شناس در گفت‌وگویی معتقد است: رسیدن به سالمندی و تنها شدن در واقع همان دورانی است که همه پدرها و مادرها از آن می‌ترسند، دورانی که از کارافتاده می‌شوند و دیگر نمی‌توانند از پسنیازهایشان برآیند و به کمک دیگران از جمله فرزندانشان نیاز پیدا می‌کنند.
عباس عابدی با اظهار تأسف از بی‌تمایلی جوانان به داشتن فرزند که موجب شده در آینده نزدیک با بحران جدی‌تر سالمندی مواجه شویم، اظهار کرد: پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نه می‌خواهند باری بر دوش فرزندان و زندگی آنها باشند و نه غرورشان جریحه‌دار شود، به همین دلیل بسیاری از سالمندان به دلیل عدم توانایی فرزندان و یا به خواست خودشان، در مراکز اختصاصی سالمندان نگهداری می‌شوند.
وی با بیان این‌که هنوز هم خانواده‌هایی هستند که پدربزرگ و مادربزرگ را به‌عنوان عضوی ارزشمند از خانواده و فامیل در کنار خود نگه می‌دارند و از برکات حضور آنها برخوردار می‌شوند، بیان کرد: به همین دلیل انجام برخی رفتارها و کارها برای ارتباط بیشتر با سالمندان و فراهم کردن فضای مناسب برای آنها لازم است.
وی با اشاره به این‌که مشکل عمده آنها نداشتن هم‌صحبت است و اگر نوه و نتیجه‌ای اطرافشان نباشد که با آنها سرگرم شوند، بی‌حوصله می‌شوند؛ خاطر نشان کرد: آنها نه می‌توانند مثل جوان‌ترها کار و فعالیت کنند و نه می‌خواهند که بلااستفاده در گوشه‌ای بمانند. پس تا می‌توانید با آنها هم‌صحبت شوید و آنها را در کارهای روزمره ساده و سبک شریک کنید.
عابدی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را نصیحت کننده‌های خوبی دانست و گفت: آنها سال‌های زیادی زندگی کرده‌اند و تجربیات زیادی دارند که می‌توانند با فرزندانشان در میان بگذارند. این کار باعث می‌شود، سالمندان احساس ارزشمند بودن داشته باشند. علاوه بر این خاطراتی دارند که دوست دارند درباره آنها با دیگران صحبت کنند؛ خاطراتی که گاه نکات آموزنده زیادی را در دل خود نهفته دارد.
وی افزود: ممکن است برخی سالمندان در انجام کارهای روزمره خود دچار مشکل شوند، اما در عین حال غرورشان اجازه ندهد از دیگران کمک بخواهند. در چنین مواردی با آنها احساس همدردی و شباهت رفتاری کنید و نشان دهید انجام کارهای آنها برای شما سخت نیست.
ارتباط مثبت و محبت‌آمیز می‌تواند اثربخش باشد
به عقیده روانشناسان نوع تربیت و مؤلفه‌های رفتاری نسل‌های قبل با نسل امروزی فرق دارد. ممکن است نسل جوان بسیاری از مواردی را که از نظر بزرگترها احترام و ادب محسوب می‌شود، کامل ادا نکند.
احمد اکبری، یکی از روانشناسان با بیان این‌که نوه‌ها و فرزندان بهترین سرگرمی و هم‌صحبتی برای مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها هستند، گفت: متأسفانه امروزه با تغییر روش زندگی، سالمندان از محوریت برخی خانواده‌ها حذف شده‌اند اما با توجه به این‌که کشورمان تجربه جدیدی به نام انفجار جمعیت سالمندی را به‌زودی تجربه می‌کند، باید برای راحتی خیال سالمندان و امید به زندگی آنان، برنامه‌ریزی داشت.
وی گفت: بسیاری از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها به دلیل شرایط جسمی، توان کار و بیرون رفتن از منزل را ندارند و گاه ساعت‌ها و روزها در گوشه‌ای از خانه باقی می‌مانند و یا از این‌که به‌تنهایی بیرون بروند، می‌ترسند. پس خوب است در طول روز یا هفته، زمانی را به همراهی مشترک با آنها اختصاص دهید. به‌طور مثال با آنها برنامه تلویزیونی ببینید، با هم غذا بخورید، بازی سبک جدیدی انجام دهید، پیاده‌روی یا خرید کنید و یا استخر بروید.
اکبری تصریح کرد: آنها ممکن است احساس کنند در بسیاری از جمع‌های خانوادگی جایی ندارند و تنها می‌مانند. این شرایط می‌تواند آنها را منزوی کند، لازم نیست آنها را به همه مهمانی‌ها ببرید؛ اما خوب است در مراسم رسمی و خانوادگی، آنها را شرکت و در جمع موردتوجه و حمایت قرار دهید.
این روانشناس اظهار کرد: لازم است سالمندی که با شما زندگی می‌کند، احساس کند سربار زندگی شما نیست و به‌عنوان بخشی از این زندگی و خانه با شما همراه است.
اکبری با اشاره به این‌که مراقبت از سالمندان نیاز به آگاهی و فن پیچیده‌ای ندارد، اظهار کرد: اگر اطرافیان، افراد خانواده و فرد سالمند بعضی از نکات در مورد سلامت، تغذیه و… این دوران را بدانند به‌راحتی در کنار سایر اعضای خانواده می‌توانند زندگی کنند.
***
باید توجه داشته باشیم که هم‌اکنون جمعیت سالخورده منطقه رو به افزایش است و به گفته کارشناسان جمعیت اگر فکری برای آن نشود، در چند دهه آینده رشد جمعیت صفر و سپس منفی خواهد شد.
به گفته کارشناسان در دهه آینده، نسلی از سالمندان را خواهیم داشت که نه حمایت اجتماعی دارند و نه حمایت خانوادگی، چرا که با الگوی تک‌فرزندی و بی‌فرزندی، جوانان امروز که همان سالمندان فردا هستند از حمایت‌های عاطفی در روز‌های سالخوردگی نیز محروم خواهند شد.
امید است با سیاست‌گذاری‌های صحیح و به خصوص حمایت از جوانان در بحث ازدواج و فرهنگ‌سازی صحیح و همچنین ترویج سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی گام‌های مؤثری در جهت افزایش جمعیت و برون‌رفت از سالمندی برداشته شود.
