“کدو قِل قله زن”، “علی مردان‌خان”، “خروسزری”، “حسن‌کچل” و بسیار کتاب‌های دیگر، بخشی از خاطرات مشترک کودکی ما در دوران بزرگ‌سالی هستند. خاطراتی که هنوز هم در گوشه‌های ذهن‌مان دنبال تصویرهای آشنای آنها می‌گردیم و این یعنی باور مسلم تأثیرگذاری قصه و قدرت وصف‌نشدنی آن. همان قدرتی که دنیای کودکی‌مان را به بزرگ‌سالی پیوند می‌زند. متأسفانه این روزها شاهدیم علیرغم اهمیتی که کتاب‌های کودک دارد، اما سهم عمده‌ای از کتاب‌های حوزه ادبیات کودک و نوجوان که در بازار به فروش می‌رسند کیفیت لازم را ندارند و اگر کودکان و نوجوانان در نخستین تجربه کتاب‌خوانی با این آثار مواجه شوند، ممکن است نسبت به مطالعه بی‌رغبت شده و دیگر سراغ کتاب نروند.
تخریب روان کودکان با نشر آثار ضعیف
در همین خصوص یک فعال حوزه کتاب کودک در گفت‌وگویی معتقد است؛ کتاب‌هایی که ناشران غیرمتخصص برای کودکان چاپ می‌کنند، محتوای استانداردی ندارد.
مجید اسحاقی با بیان این‌که، نشر آثار ضعیف موجب تخریب روان کودکان می‌شود؛ افزود: با تمام پیشرفتی که در زمینه تألیف کتب داستانی کودکان در سال‌های اخیر داشته‌ایم ولی هنوز کاستی‌هایی در زمینه تصاویر برخی کتاب‌ها، متناسب نبودن با گروه سنی مخاطب موردنظر، صحافی کتاب، جنس و نوع کاغذ کتاب داریم.
وی با بیان این‌که یکی از عوامل جذب کودک به کتاب، تصویر داستان‌های کودکان است؛ تصریح کرد: در گذشته، بیشتر رنگ‌های سیاه و سفید و خاکستری برای کتاب‌های کودکان استفاده می‌شد که کاربرد این رنگ‌ها در کتاب‌ها چندان مناسب نبود، ولی هم‌اکنون رنگ‌ها به کتاب‌های کودکان زیبایی می‌بخشند و باعث جذب آنان می‌شوند.
این فعال حوزه کتاب کودک یکی از عوامل مهم در کتاب‌خوان نمودن کودکان و تمایل آنان به مطالعه را والدین دانست و گفت: والدین اگر به تهیه کتاب قصه و خواندن آن برای فرزندان خود اهمیت دهند در واقع ویژگی‌های مثبت انسانی مثل شجاعت، صداقت، دانایی و… را در وجود آنان از همان سنین پایین نهادینه می‌کنند.
اسحاقی همچنین با بیان این‌که ارائه کتاب‌های به‌روز به خلاقیت کودک کمک می‌کند؛ تصریح کرد: کتاب‌ها، رسانه‌هایی امن برای بچه‌ها هستند که امکان بررسی مفاهیم، احساسات و رفتارهای مختلف را برای آنها ایجاد می‌کنند و در عین حال باعث شناخت بهتر آنها از محیط، جامعه و انتظارات اجتماعی می‌شوند.
وی اظهار کرد: کتاب خواندن برای کودکان باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و آرامش آنها می‌شود و می‌تواند برای کنار آمدن با مسائل در شرایط سخت به آنها کمک کند.
قصه‌های ایرانی شخصیت کودک را از تخیل به پویایی سوق می‌دهد
در ادامه یک روانشناس حوزه کودک و نوجوان گفت: امروزه در تمام دنیا قصه‌گویی و داستان مورد اهمیت قرار گرفته است.
زهره عاشوری افزود: بسیاری بازی را فقط در کامپیوتر می‌بینند، ولی قصه‌گویی و روایت هم نوعی بازی است تا به دل شنونده به‌خوبی بنشیند.
وی با تأکید بر این‌که در گذشته روایت‌های مادربزرگ‌ها، درس عبرت برای ما بوده و در تقویت و انگیزه کمک حالمان بود؛ اظهار کرد: گوینده قصه اگر یکنواخت و با صدای کسل داستان را بخواند نمی‌تواند تأثیرگذار باشد.
این روانشناس حوزه کودک و نوجوان با بیان این‌که متأسفانه قصه‌های خارجی برای مردم ما اهمیت دارد درصورتی‌که بسیاری از آن داستان‌ها فقط در فکر محقق شدن آرزوهای خود هستند؛ تصریح کرد: قصه‌های ایرانی گرچه از تخیل برگرفته شده ولی در متن آن تلاش برای دست‌یابی به هدف موردنظر دیده می‌شود که نمونه‌هایی همچون شنگول و منگول و قصه حسن‌کچل از این‌گونه است.
وی در ادامه گفت: باید قصه‌هایی را انتخاب کنیم که شخصیت کودک را از تخیلات به پویایی سوق دهد و قصه‌های ایرانی در این زمینه بهترین هستند.
عاشوری با بیان این‌که تخیل قصه‌های ایرانی بسیار خوب است، عنوان کرد: قصه‌ها و شعرها باید دارای کلمات ساده باشد تا کودک آنها را بفهمد.
وی با تأکید بر این‌که کتاب قصه کودکان باید کوتاه باشد تا از خستگی و بی‌حوصلگی آنها نسبت به قصه جلوگیری شود؛ گفت: در انتخاب کتاب قصه کودکان باید نسبت به داشتن پیام‌های مستقیم، غیرمستقیم و آموزشی دقت کنیم.
این روانشناس حوزه کودک و نوجوان با بیان این‌که قصه‌ای برای بچه‌ها جذاب است که پرسش و پاسخ داشته باشد؛ اظهار کرد: خواندن، نقاشی و موسیقی از تأثیرگذارترین ابزار قصه هستند.
وی با بیان این‌که موسیقی ابزاری اعجاب‌انگیز در خواندن قصه است؛ اذعان کرد: باید کتاب قصه‌هایی برای کودکان انتخاب کنیم که در شب برای آنها آرامش ایجاد کند.
کتاب کودک، کالایی مصرفی نیست
در ادامه یک نویسنده کتاب کودکان گفت: امروزه متأسفانه در نگاه اول کتاب را به خاطر زیبایی ظاهری می‌خریم و در کنار آن بچه‌ها قهرمانان خارجی مانند زورو، رابین‌هود و دیگر چهره‌ها را بهتر از رستم و سیاوش می‌شناسند.
احمد اکبری اظهار کرد: همه ما بر این باوریم که کتاب کودک باید ارزان باشد و کمتر به محتوا و زیبایی‌های بصری که باعث علاقه‌مندی کودکان به مطالعه می‌شود توجه داریم.
وی عنوان کرد: متأسفانه پدر و مادرها کتاب کودک را کالایی مصرفی در نظر می‌گیرند و فکر می‌کنند باید پس از مطالعه آن را دور انداخت.
این نویسنده کتاب کودک همچنین با بیان این‌که قصه‌ها، بهترین راه برای گفت‌وگو با کودکان است؛ بیان کرد: به‌رغم این‌که سرانه مطالعه با احتساب روخوانی روزنامه‌ها به کمتر از15دقیقه در روز می‌رسد، اما بررسی میزان کتاب‌خوانی کودکان کمی نامتعارف است.
وی در ادامه وضعیت کتاب کودک را آشفته می‌داند و با اعلام این‌که کیفیت پایین برخی آثار در حوزه کودکان موجب سردرگمی پدر و مادرها شده است، عنوان کرد: ادبیات موجب شکوفایی خلاقیت کودکان می‌شود.
در وضعیتی که از یک‌سو شاهد بی‌توجهی به محتوای کتب کودک و نوجوان هستیم و از سویی دیگر، سرانه مطالعه در بین این نسل به‌شدت رو به کاهش است، زمان آن رسیده تا استانداردهای کتاب کودک و نوجوان رعایت شده و بر محتوای آنها توجه شود چراکه این روزها وضعیت نگران‌کننده تولید کتاب کودک و نوجوان در ایران را شاهدیم.
به باور نویسندگان و فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان، این حوزه ادبی که نقش مؤثری در تعلیم و تربیت نسل‌ها دارد، این روزها برای رفع کاستی‌های خود نیازمند توجه بیشتر مسئولان است.
کوتاه‌سخن آنکه، رفع کاستی‌های موجود در مسیر توسعه ادبیات کودک و نوجوان بی‌تردید می‌تواند به ارتقاء و شکوفایی این حوزه و هم‌راستا با آن به رشد سطوح آموزشی و تربیتی در کودکان و نوجوانان بیانجامد و بذرهای آگاهی و خلاقیت در نسل‌های آتی را بارور سازد.
