هنوز هم نمی‌توان سیلاب عظیمی که در سال 98 به دلیل بارش‌هایی که طی مدت 24 ساعت به راه افتاد را فراموش کرد، کارشناسان می‌گویند؛ آن زمان بیش از دو میلیون مترمکعب سیلاب در پشت سازه‌های آبخیزداری بالادست کاشمر مهار و از ورود آنها به داخل شهر جلوگیری شد. حال فکر کنید اگر این حجم سیلاب که از فراوان‌ترین و مخرب‌ترین بلاهای طبیعی به شمار می‌روند، وارد کاشمر که دقیقاً در پائین‌دست قرار دارد می‌شد شاهد چه اتفاق ناگواری می‌بودیم، چه بر سر اهالی حسین‌آباد و یا مسکن مهر که خانههایشان عمود بر مسیر رودخانه است و هزاران نفر در آنها سکونت دارند، می‌آمد. متأسفانه در بسیاری از شهرها نبود عملیات‌های آبخیزداری موجب افزایش خسارت‌های مالی و جانی ناشی از سیلاب همان سال شده بود.
یکی از کارشناسان حوزه آب‌وخاک منطقه معتقد است؛ یکی از شاخص‌ترین عواملی که در زمینه حفاظت منابع پایه آب‌وخاک در دهه‌های اخیر در اکثر استان‌های کشور ثمربخش بوده، علوم و فنون مهندسی آبخیز یا همان آبخیزداری است.
هادی معماریان می‌گوید: به دلایل متعددی از جمله عدم کاربرد تکنولوژی‌های نوین و روز دنیا در زمینه استحصال آب و مصرف آن به‌صورت گسترده، در شرایط بحران بسر می‌بریم و سالانه میلیون‌ها مترمکعب آب بدون استفاده بهینه از آنها در اکثر حوزه‌های آبخیز کشور به هدر می‌رود.
وی با اشاره به لزوم اجرای عملیات آبخیزداری در منطقه کاشمر گفت: بیش از 50 درصد منطقه دارای توپوگرافی کوهستان و تپه‌ماهور است و در اکثر زیرحوزهها شیب متوسط بالای 30 درصد است که با توجه به فراوانی شیب‌های رو به جنوب در این منطقه، اين اراضي تابش بيشتري از خورشيد را دريافت كرده و در صورت بارش برف در ارتفاعات سریع‌تر ذوب‌شده و در شدت و مقدار هرز آب مؤثرتر خواهند بود که خود لزوم اجرای عملیات آبخیزداری را تثبیت می‌نماید.
این کارشناس حوزه آب‌وخاک با بیان این‌که ضريب برف‌گیری سالانه حوزه‌ها بیش از 10 درصد بوده كه در ترازهاي مختلف متفاوت است، مطرح کرد: این ضریب در دی‌ماه حداکثر بوده و در برخی زیرحوزهها به 53 درصد می‌رسد. با توجه به صخره‌ای بودن ارتفاعات و ذوب سريع برف در بهار اين عامل می‌تواند در تشديد فرسايش و سیلاب در مسیل‌های موجود در منطقه مؤثر باشد.
جنوب شهر در مسیل سیلاب
متأسفانه طی چندین سال گذشته شاهد ساخت‌وسازهای غیرمجاز بسیاری در مسیل رودخانه‌ها و محل عبور سیلاب‌ها هستیم، هرچند امیدواریم هیچ‌گاه اتفاقی نیفتد اما در صورت بروز سیلاب و خسارت‌های جانی فراوان، چه کسی می‌خواهد پاسخگو باشد؟
در همین خصوص رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشمر از قرار داشتن جنوب شهر کاشمر در مسیر کال دره گور و دره گرگ دو رودخانه اصلی و سیل‌خیز خبر داد و گفت: اگر سازه‌های آبخیزداری نباشند پس از ورود سیلاب به منطقه حسین‌آباد، وارد روستاهای شوکتیه و عشرت‌آباد می‌شود.
سیدرضا نجفی با بیان این‌که بخش قابل‌توجهی از آب شرب کاشمر از دره گور و دره گرگ تأمین می‌شود، افزود: چون در چند سال اخیر نوع بارش‌ها از برف در منطقه کوهستانی به باران تغییر کرده می‌تواند تخریب‌هایی را به همراه داشته باشد.
وی عنوان کرد: هرچند در سیلاب عظیم سال 98 و بارندگی‌های بیش از70 میلی‌متر در 24 ساعت دو کال دره گور و دره گرگ به حداکثر روانآبها رسیدند و توانستیم بیش از 2 میلیون مترمکعب سیلاب را با استفاده از سازه‌های اجراشده ذخیره‌سازی کنیم که تأثیر بسیاری برای آب شرب شهرستان داشت، اما اگر سازه‌های آبخیزداری نبودند تمام این حجم سیلاب وارد شهر کاشمر و روستاهای پائین‌دست می‌شد.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشمر افزود: از سال 82 تاکنون عملیات‌هایی بر روی این دو کال از نظر احداث سازه‌های آبخیزداری گابیونی، سنگ ملاتی و بندهای خاکی و… انجام شده است.
نجفی مساحت کل مطالعه شده کال دره گرگ و دره گور را بالغ بر پنج‌هزار و 126هکتار اعلام نمود و اظهار کرد: روانآبهای بسیار زیادی را این دو کال دارد به‌طوری‌که برای کال دره گرگ در بارندگی‌های حداکثری 50 ساله روان آبی 36 مترمکعب در ثانیه و حداکثر سیلابی که برای کال دره گور برآورده شده 50 مترمکعب در ثانیه است که اگر این سیلاب‌ها در مسیر کال ادامه یابد در شهر کاشمر و حسین‌آباد، تخریب‌های زیادی را بر جای خواهد گذاشت.
وی گفت: علیرغم این‌که پوشش گیاهی در کنترل روانآبها نقش بسزایی دارند اما توسط برخی افراد که به ارتفاعات می‌روند این پوشش گیاهی تخریب‌شده و از بین می‌روند.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کاشمر مطرح کرد: با توجه به سنگلاخی بودن منطقه، اگر مردم رعایت کنند و گیاهان بالشتکی مانند چوبک، کلاه میرحسن، گون، بادامشک و… را تخریب نکنند و چرای بیش از حد نداشته باشند این گیاهان در کنترل روانآبها مؤثرند.
ضرورت ایمن‌سازی سیلاب‌ها
کارشناسان معتقدند؛ منطقه ترشیز به دلیل قرارگیری در اقلیم گرم و خشک و تبخیر بالای آب، احداث سد، استخر و… برای ذخیره آب غیرفنی و غیراصولی است و بهترین گزینه برای تأمین آینده آب منطقه، ذخیره آب در زیر سطح زمین است.
کارشناس امور سدها و مهندسی رودخانه‌ها امور منابع آب کاشمر در همین خصوص گفت: پروژه‌های آبخیزداری نه‌تنها برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی بسیار مفید هستند و از تبخیر آب جلوگیری میکنند، بلکه سیلاب‌ها هم ایمن‌سازی می‌شوند.
اسماعیل رضائیان یونسی با بیان این‌که اگر طرح‌های آبخیزداری اجرا نشود از شمال غرب و شمال شرق کاشمر مورد تهدید سیلاب است، تصریح کرد: احداث پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در قالب‌بندهای سنگ ـ ملاتی یا تورگابیون در سرشاخه‌ها و بالادست حوضه آبریز و احداث بندهای تغذیه مصنوعی در دامنه‌ها و ورودی دشت‌ها بهترین گزینه است.
وی بیان کرد: این‌کار علاوه بر کنترل سیلاب و ایمن‌سازی صنایع، کشاورزی و ساخت‌وسازهای شهری و روستایی پایین‌دست به طرز چشم‌گیری بر تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی کمک نموده و از افت کمیت و کیفیت آب و همچنین نشست زمین جلوگیری می‌کند.
این کارشناس حوزه منابع آبی مطرح کرد: احداث پروژه‌های آبخوان‌داری توسط منابع طبیعی در شمال شرق و پروژه تغذیه مصنوعی سیدمرتضی توسط آب منطقه‌ای در شمال غرب کاشمر بسته به میزان نزولات جوی، به‌طور متوسط سالانه بیش از پنج میلیون مترمکعب به ذخیره آب‌های زیرزمینی و منابع آبی پایین‌دست اعم از چاه‌ها و قنوات و علی‌الخصوص چاه‌های آب شرب که در زون بالادست جاده حفر شده‌اند کمک می‌کند و خطرات سیلاب را نیز کاهش می‌دهد.
وی در ادامه تأکید کرد: به دلیل این‌که پروژه‌های آبی احداث‌شده بتوانند وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهند و عمر مفیدشان افزایش یابد نباید بعد از افتتاح به حال خود رها شوند بلکه باید به‌طور مرتب توسط ادارات مربوطه پایش شده و هرساله اعتباری برای مرمت، بازسازی و تخلیه رسوب و… آنها تخصیص یابد.
معجزه آبخیزداری
بدون شک طرح‌های آبخیزداری در کاشمر جهت جلوگیری از آسیب جدی هنگام بارندگی‌های شدید و وقوع سیل نقش مهمی را ایفا می‌کند و از این‌رو اجراشدن آنها ضرورت دارد. نه‌تنها اجرای سازه‌های آبخیزداری در سرشاخه‌ها در مهار و کنترل سیلاب بسیار مهم است بلکه شناخت حوزه آبخیز و مسائل مربوط به آن و همچنین اولویت‌بندی آبخیزداری متناسب با پتانسیل‌های موجود در منطقه یکی از ضروریات انکارناپذیر در این حوزه است تا بتوان با استفاده صحیح از این روش به احیای منابع آب‌وخاک پرداخت و از همه مهم‌تر، به جنگ با خشک‌سالی و کم‌آبی و پدیده بیابان‌زایی رفت.
حال که طرح‌های آبخیزداری با هزینه کم، نقشی مهم در کنترل و مهار سرعت سیلاب، تقویت سفره‌آب‌های زیرزمینی و جلوگیری از فرسایش خاک دارد؛ می‌طلبد مسئولان با تخصیص اعتبارات موردنیاز اجرای طرح‌های آبخیزداری را در اولویت کاری خود قرار دهند.
