از جمله خصلت‌های ارزشمند انسانی که در چگونگی زندگی ما مؤثر و سبب تحکیم خانواده و تأمین امنیت جامعه است “شرم و حیا” می‌باشد.
امروزه با گسترش روابط بشری، آسیب‌پذیری افراد بیشتر شده است، لذا باید اصول و قواعدی برای حفظ و سلامت این‌گونه روابط در نظر گرفت. بهترین ضامن اجرایی برای مقررات دینی، شرم و حیا است که نقش پیشگیری و هدایت جامعه و کنترل روابط را دارد. حیا در اصطلاح حالتی است که موجب خودداری از انجام امور ناپسند در انسان می‌گردد. حیا یک صفت خوب و فضیلت اخلاقی است که با خجالت و کم‌رویی که یک مشکل رفتاری است متفاوت می‌باشد. جوانان ما باید بدانند که کم‌رویی بی‌جا و حجب و حیای نابجا استعدادها و خلاقیت‌ها را کور می‌کند.
امروزه شرم و حیا در بسیاری از جوانان ما کم‌رنگ شده که عوامل مختلفی دارد از جمله فضای مجازی که در آن تصاویر، فیلم‌های غیراخلاقی و الگوهای نامناسب را می‌توان به‌وفور دید که سبب بی‌عفتی، بی‌حیایی و فروپاشی نظام خانواده و طلاق و حتی قتل می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرماید: لا ایمانَ لمن لا حیا علیه. “ایمان ندارد کسی که حیا ندارد.”
حضرت علی(ع) همچنین می‌فرماید: شرم و حیا کلید هر خیری است زیرا که هر گناهی از بی‌شرمی از خدا ناشی می‌شود. پس کسی را که شرم باشد گناه نکند و همین کلید هر خیری است و در حدیث دیگر از حیا به عنوان زینت آدمی نام می‌برند. پیامبر اسلام(ص) نیز می‌فرمود: «بی‌شرمی با هیچ خیری همراه نشد، مگر اینکه آن را زشت گردانید و حیا با هیچ خیر همراه نگشت مگر اینکه آن را آراست».
گرچه حیا و شرم مربوط به همه انسان‌ها است چه مرد چه زن، چه بزرگ چه کوچک ولی در برخی روایات حیا با بحث عفت و زنان مرتبط است. پیامبر(ص) می‌فرماید: «حیا نیکوست اما از زنان نیکوتر». ائمه برخی خصوصیات را در زنان و برخی دیگر را در مردان پسندیده‌تر می‌دانند. پیامبر(ص) می‌فرماید: «حیا 10 جزء است، 9 جزء آن در زنان و یک جزء در مردان است». از این‌رو بانوان باید در حفظ حجاب، نحوه سخن گفتن، راه رفتن و رفتارشان بیش از مردان دقت کنند. از مسائل دیگری که در روایات اشاره شده این است که جنسیت در قدرت شهوانی تأثیر دارد و شهوت در زن و مرد یکسان نیست. بر اساس روایات، خداوند متعال شهوت زنان را بیش از مردان قرار داده است، اما شهوت بیشتر در زمان به یک عامل قدرتمند و مهارکننده نیازمند است تا احتمال در گناه افتادن زن کاهش یابد. خداوند به‌موازات افزایش شهوت زن، نیروهای کنترلی وی را نیز افزایش داده است. حیا و صبر از نیروهای مهارکننده‌ای هستند که در زنان بیشتر از مردان وجود دارد.
در متون اسلامی سفارش زیادی به تربیت انسان‌ها به‌ویژه دختران و زنان بر محور حیا شده است. در دعاهایی که از ائمه وارد شده می‌بینیم یکی از درخواست‌ها حیای بیشتر برای زنان است. حضرت علی(ع) درباره نتیجه و ثمره حیا و شرم‌ورزی از سوی انسان‌ها می‌فرماید: «نتیجه شرم و حیا، عفت و پاک‌دامنی است». اسلام بین زن و مرد حریم قرار داده و در عین‌حال که با حضور زنان و فعالیت‌های اجتماعی آنان در جامعه مخالفتی ندارد و آزادی فردی و اجتماعی آن‌ها را به رسمیت شناخته است به‌منظور اشاعه عفت و حیا و مصون بخشی توصیه و مقرراتی را در روابط زن و مرد وضع کرده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: پرهیز از نگاه آلوده، خلوت نکردن با زن نامحرم، نداشتن تماس بدنی با نامحرم، پرهیز از عوامل تحریک‌آمیز و…؛ در روایت است که علی(ع) دوست نداشت به زنان جوان سلام کند و می‌گفت؛ می‌ترسم صدای آنان مرا به وجد آورد و گناهش بیش از ثوابش باشد. وقتی امام معصوم این‌قدر احتیاط می‌کند تکلیف دیگران روشن است، زیرا این احتیاط‌ها به حال جامعه مفید است. وقتی امام علی(ع) مطلع شد اهل عراق در این امر مسامحه می‌کنند؛ خطاب به آنان فرمود: «ای اهل عراق آگاه شدم که زنان‌تان در بین راه به مردان تنه می‌زنند، آیا حیا نمی‌کنید؟»
حیا زینتی است که زن باید خود را به آن مزین نماید. پس اگر کسی حیایش را از دست داد در واقع همه‌چیزش را از دست‌داده و طعمه‌ای برای گمراهان و صاحبان هوی و هوس شیطانی شده که هر وقت بخواهند او را شکار می‌کنند و هرزمانی که دوست داشته باشند سموم‌شان را بر او می‌پاشند.
انسان اگر شرم و حیا نداشته باشد و هیچ‌چیزی را عار و ننگ و زشت نداند می‌توان گفت که از دایره انسان و انسانیت بیرون رفته و تفاوتی میان او و پست‌ترین موجودات نیست. از این‌رو پیامبر(ص) می‌فرماید: «هرگاه شرم و حیا نکردی هر کاری می‌خواهی بکن»
