رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و امنیت سایبری خراسان رضوی با تأکید براین‌که بازده اقتصادی درگرو مجموعه‌ای از سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری همزمان در نیروی انسانی و زیرساخت است؛ گفت: سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی می‌تواند به رشد اقتصادی کشور کمک کند به این دلیل که افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید رشد اقتصادی را تسریع می‌کند.
محمدرضا کلانتری در گفت و گو با صدای خاوران اظهار کرد: خلق صنایع و خدمات جدید (نرم‌افزارها، خدمات تحلیل داده، صادرات هوش مصنوعی)، بهبود رقابت‌پذیری بنگاه‌ها در بازارهای داخلی و خارجی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد اشتغال با مهارت بالا از دیگر دلایلی است که نشان می‌دهد رشد اقتصادی کشور با سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی امکان‌پذیر است.
وی در خصوص هوش مصنوعی و تفاوت آن با یادگیری ماشین تصریح کرد: هوش مصنوعی (AI) مجموعه‌ای از روش‌ها و سامانه‌هاست که هدف‌شان انجامِ کارهایی است که برای انجام آنها معمولاً به هوش انسانی نیاز است، مثل ادراک، استدلال، تصمیم‌گیری و تفاوت آن با یادگیری ماشین (ML) در این است که یادگیری ماشین زیرمجموعه‌ای از AI است و الگوریتم‌هایی را شامل می‌شود که از داده یاد می‌گیرند تا الگوها را کشف یا پیش‌بینی کنند. به عبارت دیگرهمهٔ ML ها AI هستند، ولی همهٔ AI ها ML نیستند (مثلاً سیستم‌های قوانین صریح یا منطق فازی).
کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت و کشاورزی
کلانتری در خصوص کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت خاطرنشان کرد: نگهداری پیش‌بینانه (Predictive Maintenance) برای پیشگیری از خرابی ماشین‌آلات، کنترل کیفیت خودکار با بینایی ماشین (تشخیص عیوب)، بهینه‌سازی زنجیره تأمین، پیش‌بینی تقاضا، مدیریت موجودی، رباتیک و خودکارسازی خطوط تولید (همکاری انسان، ربات)، بهینه‌سازی انرژی و مصرف در کارخانه‌ها، طراحی محصول با کمک شبیه‌سازی و بهینه‌سازی‌های مبتنی بر AI، خدمات مشتری خودکار (چت‌بات‌ها) و تحلیل احساس مشتریان و سیستم‌های تصمیم‌یار برای برنامه‌ریزی تولید و تخصیص منابع در زمره کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت به شمار می‌روند.
وی اعلام کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به توسعه کشاورزی هوشمند در ایران بسیار کمک کند و در موارد کلیدی ازجمله پیش‌بینی محصول و مدیریت آبیاری با ارائه مدل‌های پیش‌بینی بازده و نیاز آبی بر اساس داده‌های هواشناسی و خاک، کنترل آفات و بیماری‌ها با بینایی ماشین و تشخیص زودهنگام با تصاویر پهپادی/موبایل، بهینه‌سازی کود و سم و توصیه‌های دقیق‌مقدار و زمان‌بندی، مدیریت زنجیره سرد و لجستیک و کاهش ضایعات پس از برداشت با پیش‌بینی تقاضا و زمان‌بندی حمل، رباتیک مزرعه‌داری و برداشت مکانیزه برای محصولات خاص هوش مصنوعی می‌تواند نقش‌آفرین باشد به‌ویژه در مناطقی که با کمبود آب و محصولات صادرات محور تولید می‌کنند؛ می‌تواند اثرگذار باشد.
مهم‌ترین چالش‌ها در زمینه توسعه هوش مصنوعی
رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و امنیت سایبری خراسان رضوی با اشاره به چالش‌های اخلاقی در توسعه هوش مصنوعی گفت: تبعیض و بی‌انصافی یکی از این چالش‌ها محسوب می‌شود زیرا الگوریتم‌ها می‌توانند تبعیض‌آمیز باشند اگر داده‌ها جانب‌دار باشند.
همچنین موضوع حریم خصوصی و حفاظت داده هم مطرح است زیرا جمع‌آوری و استفاده از داده‌های حسّاس بدون کنترل صورت می‌گیرد. قابلیت توضیح (Explainability) هم مطرح است به‌طوری‌که تصمیمات «جعبه‌سیاه» قابل توجیه نیستند.
وی مسئله پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری را درزمینهٔ استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان یک چالش عنوان و اظهار کرد: در استفاده از هوش مصنوعی، مسئول در صورت خطا یا خسارت مشخص نیست و علاوه براین موضوع امنیت و سوءاستفاده هم مطرح است و استفاده نظامی یا تولید اطلاعات گمراه‌کننده (مثلاً deepfake) به همراه دارد. چالش تأثیر بر اشتغال را هم باید اضافه کرد زیرا پیامدهای اجتماعی، اقتصادی جابجایی نیروی کار را با توسعه هوش مصنوعی خواهیم داشت.
کلانتری راهکار خود در برابر چالش‌های اخلاقی در توسعه هوش مصنوعی را چارچوب‌های شفافیت، ارزیابی ریسک، ممیزی مستقل و قوانین حریم خصوصی دانست و با اشاره به نقش داده‌ها در موفقیت پروژه‌های هوش مصنوعی افزود: داده‌ها مهم‌ترین ورودی‌اند: کیفیت، کمیت، تنوع و برچسب‌گذاری تعیین‌کننده کارایی مدل‌اند. همچنین پاک‌سازی، متادیتا، حاکمیت داده (data governance)، خطوط تولید داده (data pipelines) و امکانات برچسب‌گذاری و اعتبارسنجی، و سازوکارهای محافظت از حریم خصوصی (مثلاً آنونیم‌سازی، فدرِیتد لرنینگ) از اجزای کلیدی‌اند.
هوش مصنوعی در خدمت تولید ملی
رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و امنیت سایبری خراسان رضوی با تأکید بر این‌که هوش مصنوعی می‌تواند در خدمت «تولید ملی» باشد و به افزایش بهره‌وری در صنایع داخلی کمک کند؛ ادامه داد: در راستای افزایش بهره‌وری خطوط تولید، کاهش ضایعات، افزایش سرعت و دقت با بینایی ماشین و کنترل فرایند هوش مصنوعی می‌تواند نقش‌آفرین باشد و درزمینهٔ کاهش هزینه‌های نگهداری با نگهداری پیش‌بینانه هزینه خاموشی را کم می‌کند.
وی افزود: هوش مصنوعی می‌تواند نسبت به بهینه‌سازی مصرف انرژی و مواد و ارائه مدل‌هایی برای تنظیم بهینه پارامترها، تسریع توسعه محصول با شبیه‌سازی و بهینه‌سازی طراحی، کاهش زمان به بازار، افزایش کیفیت و استانداردسازی و تشخیص خودکار عیوب و کاهش بازگشت کالا، پشتیبانی از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و به‌کارگیری سرویس‌های AI به‌عنوان خدمت (SaaS) قابل‌استفاده برای خطوط تولید محلی، باعث شود کالاهای داخلی رقابتی‌تر و ارزان‌تر شوند.
کلانتری همچنین به نقش هوش مصنوعی در کاهش وابستگی به واردات اشاره کرد و گفت: جایگزینی فناوری‌ها و خدمات وارداتی_ توسعه نرم‌افزارهای بومی (مثلاً NLP فارسی، کنترل صنعتی هوشمند) که قبلاً وارد می‌شدند و افزایش خودکفایی در طراحی و مهندسی با ابزارهای CAD/CAM و طراحی مبتنی بر AI، نیاز به مشاوره/نرم‌افزار خارجی را کاهش می‌دهند.
وی یادآور شد؛ هوش مصنوعی با بهینه‌سازی مصرف مواد و قطعات، زمینه کاهش نیاز به واردات به‌واسطهٔ کارآمدی بالاتر را فراهم می‌کند. همچنین با ایجاد زنجیره تأمین محلی قوی‌تر، پیش‌بینی تقاضا زمینه هماهنگی بهتر تولیدکنندگان داخلی را مهیا می‌سازد البته برای تأثیر ملموس نیاز به سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی، داده‌های محلی و زیرساخت وجود دارد.
رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و امنیت سایبری خراسان رضوی با اشاره به این‌که پرسش‌هایی در این زمینه وجود دارد که آیا هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین نیروی انسانی در صنایع شود؟ گفت: جایگزینی نسبی است و AI معمولاً وظایف تکراری، خطرناک یا بسیار دقیق را جایگزین می‌کند؛ جایگزینی کامل انسان در همه نقش‌ها بعید است به‌ویژه در نقش‌هایی که نیاز به خلاقیت، قضاوت اجتماعی یا مهارت‌های بین‌فردی دارند.
وی به مزایای جایگزینی هوش مصنوعی به‌جای نیروی انسانی در صنایع اشاره کرد و گفت: کاهش خطاهای انسانی و هزینه‌های نیروی کار، پرهیز از کار در محیط‌های خطرناک یا نامناسب برای انسان و افزایش سرعت و یکنواختی تولید ازجمله مزایا محسوب می‌شود و معایب و ریسک‌های آن از دست رفتن مشاغل روتین و فشار اجتماعی، اقتصادی، نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین اولیه. احتمال تصمیم‌گیری اشتباه در شرایط غیرمعمول است. در این میان راهبرد پیشنهادی استفاده هم‌افزا (augment) یعنی ترکیب توانایی‌های انسانی با AI؛ همراه با برنامه‌های بازآموزی (reskilling) و سیاست‌های حمایتی برای انتقال شغلی است.
زیرساخت‌های موردنیاز برای توسعه هوش مصنوعی در کشور
رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و امنیت سایبری خراسان رضوی گفت: برای توسعه هوش مصنوعی در کشور زیرساخت‌هایی لازم است؛ که می‌توان به زیرساخت سخت‌افزاری در قالب مراکز داده (data centers)، دسترسی به GPU/TPU برای آموزش، شبکه‌های پرسرعت، زیرساخت داده‌ای ازجمله مخازن داده ملی و با استاندارد، داده‌های صنعتی و آزمایشی با مدیریت دسترسی، پلتفرم‌های MLOps و CI/CD برای مدل‌ها و استقرار و پایش آنها اشاره کرد.
وی بیان کرد: علاوه براین زیرساخت‌هایی در حوزه قوانین و چارچوب‌های حاکمیتی به‌منظور حفظ حریم خصوصی داده، استانداردهای اخلاقی و امنیت، نیروی انسانی ماهر با برگزاری دوره‌های آموزشی در دانشگاه‌ها و مراکز فنی-حرفه‌ای، اکوسیستم استارتاپی و سرمایه‌گذاری با فعالیت شتاب‌دهنده‌ها، بازارِ آزمایش (sandboxes) و دسترسی به سرمایه و زیرساخت‌های قانونی و حقوقی در قالب حمایت از IP و قراردادهای داده و مقررات شفاف برای توسعه هوش مصنوعی در کشور نیاز است.
کلانتری تصریح کرد: برای حمایت از شرکت‌های تولیدکننده فناوری‌های هوش مصنوعی باید سیاست‌هایی در قالب حمایت مالی و مشوق مالیاتی با ارائه اعتبارات مالیاتی برای R&D و کمک‌هزینه‌های تحقیقاتی و وام کم‌بهره در نظر گرفته شود همچنین خرید دولتی اولویت‌دار از محصولات بومی و قراردادهای تضمینی برای بار آزمون و تثبیت بازار، ایجاد پارک‌های فناوری و مراکز رشد تخصصی AI، دسترسی به داده‌های دولتی باز و امن شده برای توسعه محصولات محلی با حفظ حریم خصوصی، الزامات استانداردسازی و گواهی‌نامه‌ها برای اعتماد بازار و آموزش نیروی انسانی و برنامه‌های مهارت‌آموزی مشترک با صنعت می‌تواند در حمایت از شرکت‌های تولیدکننده فناوری‌های هوش مصنوعی اثرگذار باشد.
وی همچنین به راهکارهایی برای بومی‌سازی فناوری‌های هوش مصنوعی پرداخت و توسعه مدل‌ها و داده‌های محلی، جمع‌آوری و برچسب‌گذاری داده‌های فارسی/محصولات بومی، استفاده از یادگیری انتقالی (transfer learning) و فشرده‌سازی مدل با کاهش نیاز به محاسبات بسیار بزرگ، تقویت اکوسیستم متن‌باز بومی و مشارکت دانشگاه‌ها و شرکت‌ها در پروژه‌های متن‌باز، ساخت نمونه‌های صنعتی (pilots) در صنایع کلیدی با نمایش مزایا و تحریک سرمایه‌گذاری، آموزش و مهارت‌آموزی گسترده با برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت برای مهندسان صنایع و مدیران و ایجاد شبکه تأمین‌کنندگان قطعات و خدمات نرم‌افزاری داخلی را پیشنهاد داد.
انتهای پیام
