در عمق روستاهای منطقه ترشیز، دلهره‌ای دائمی در دل ساکنان خانه‌های خشتی و گلی وجود دارد. این خانه‌ها که زمانی نشانه‌ای از هویت و تاریخ منطقه بودند، اکنون به نمادهایی از آسیب‌پذیری و ناامنی تبدیل شده‌اند. ساکنان این خانه‌ها، که اکثراً از قشر روستایی و کم‌درآمد جامعه هستند، با چالش‌های متعدد و خطرات جدی مواجه‌اند. خانه‌های خشتی و گلی، با ویژگی‌های خاص خود، به دلیل کمبود تسهیلات، افزایش قیمت مصالح ساختمانی و ناتوانی اقتصادی ساکنان، به طور فزاینده‌ای در برابر بلایای طبیعی آسیب‌پذیر شده‌اند. زلزله، سیل و سایر حوادث طبیعی، نه تنها جان ساکنان این خانه‌ها را تهدید می‌کند، بلکه به راحتی می‌تواند دارایی‌های آن‌ها را نابود نماید. در واقع، این خانه‌ها به یک خطر بالقوه تبدیل شده‌اند که روزانه جان و مال ساکنان را در معرض خطر قرار می‌دهد. اما آیا این تنها یک بحران ساختمانی است؟ با نگاهی عمیق‌تر به این معضل، می‌توان به وضوح دید که ریشه‌های این دلهره‌ها به ساختار اقتصادی و اجتماعی این روستاها باز می‌گردد. بنیه اقتصادی پائین روستائیان به معنای عدم توانایی در تأمین هزینه‌های لازم برای تعمیر و نگهداری این خانه‌هاست. از سویی دیگر، گرانی مصالح ساختمانی مزید بر علت شده است. قیمت بالای سیمان، آهن و سایر مواد ساخت و ساز، باعث می‌شود که بسیاری از روستائیان حتی نتوانند به تعمیرات ضروری خانه‌های خود بپردازند. در این میان، سؤال این است آیا دولت و نهادهای مربوطه در تلاش‌اند تا با ارائه تسهیلات مناسب و حمایت مالی، به حل این معضلات کمک کنند؟ یا اینکه این وضعیت به حال خود رها شده و تنها به عنوان یک مشکل مقطعی در نظر گرفته می‌شود؟
50 درصد ساخت و سازها، بدون نظارت بنیاد مسکن
دهیار روستای فدافن در همین خصوص گفت: علیرغم اینکه روستای فدافن با 6 هزار جمعیت و دو هزار خانوار از روستاهای پرجمعیت بخش مرکزی است اما حدود 80 درصد منازل آن نیازمند مقاوم سازی هستند.
“رضا دلیری“ گرانی مصالح و کمبود تسهیلات را از مهمترین دلایل بی‌رغبتی مردم روستا به سمت مقاوم‌سازی منازل روستایی دانست و افزود: 400 میلیون تومانی که بنیاد مسکن می‌دهد فقط تا مرحله اجرای اسکلت بنا می‌توان پیش رفت و دیوار چینی، سقف و نما باقی می‌ماند.
دهیار روستای فدافن با بیان اینکه گرانی مصالح و افزایش هزینه دستمزد استادکار و کارگر و از سویی بنیه پائین مالی روستائیان ساخت منازل مقاوم را غیرممکن کرده است، اظهار کرد: تنها کسانی به سمت ساخت خانه‌های مقاوم می‌روند که وضعیت مالی خوبی دارند.
وی با اشاره به اینکه شرایط موجود موجب شده که هرچه در خصوص اهمیت مقاوم‌سازی صحبت کنیم بی‌فایده باشد، تصریح کرد: بافت قدیم روستا هیچ‌گونه مقاومتی ندارند.
دلیری بیان کرد: 50 درصد ساخت و سازهایی که اکنون در روستا انجام می‌شود بدون نظارت بنیاد مسکن است و هیچ نظارتی برانها نیست و اگر پروانه‌ای هم می‌گیرند صرفاً برای امتیازات آب، برق و گاز است.
دهیار روستای فدافن با بیان اینکه منازل با همان مصالح و روش‌های قدیمی ساخته می‌شوند، از ساخت و سازهای غیر مجاز توسط جوانان در روستا خبر داد و افزود: اگر قرار باشد مردم به سمت ساخت و سازهای مهندسی ساز و مجاز بروند باید سقف تسهیلات افزایش یافته و هر سال هم میزان آن را براساس تورم تعیین کنند.
چالش‌های مقاوم‌سازی مسکن روستایی
در پی زلزله‌های مکرر و حوادث طبیعی در منطقه، ضرورت مقاوم‌سازی مسکن روستایی به یکی از اولویت‌های اساسی تبدیل شده است. در شرایطی که 59 درصد از واحدهای مسکونی روستایی در شهرستان کاشمر همچنان در برابر حوادث طبیعی آسیب‌پذیر هستند، پرسش‌های کلیدی در خصوص کارایی و اثربخشی این تسهیلات و همچنین روش‌های آگاهی‌رسانی به روستائیان مطرح می‌شود.
“احسان میری“، رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب‌اسلامی کاشمر اظهار کرد: یکی از تسهیلاتی که همه‌ساله پرداخت شده، تسهیلات مقاوم‌سازی مسکن روستایی است که به صورت ضمانت سفته زنجیره‌ای، به صورت قرض‌الحسنه و بازپرداخت 20 ساله پرداخت می‌شود.
وی با اعلام اینکه تسهیلات امسال برای هر واحد مسکن روستایی 400 میلیون تومان است، تصریح کرد: با توجه به اینکه ایران و به تبع منطقه ترشیز در منطقه پرخطری به لحاظ مخاطرات طبیعی قرار دارد، ضرورت مقاوم‌سازی بسیار احساس می‌شود.
میری از وجود بافت‌های مسکونی فرسوده در شهر و روستاهای این شهرستان خبر داد و اظهار کرد: به خصوص از هسته مرکزی به سمت جنوب، جنوب غربی و جنوب شرقی شهر کاشمر عمده بافت مسکونی نیز فرسوده هستند و مورد تهدید جدی حوادث طبیعی قرار دارند.
وی ادامه داد: در شهرستان کاشمر 23 روستای بالای 20 خانوار و یک نقطه شهری کمتر از 12 هزار نفر به نام فرگ قلعه داریم که 12 هزار و 500 واحد مسکونی در این مناطق هستند.
رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر با بیان اینکه تاکنون از مجموع 12هزار و 500 واحد مسکن روستایی 5 هزار و 100 واحد معادل 41 درصد مقاوم‌سازی شده‌اند، بیان کرد: هنوز 59 درصد واحدهای مسکونی روستایی شهرستان در برابر حوادث طبیعی به خصوص زمین‌لرزه غیرمقاوم و کم‌دوام هستند.
میری با بیان اینکه در تمامی بافت‌های قدیمی روستاها از مصالح نامرغوب و غیراستاندارد استفاده شده است، اظهار کرد: حدود 50 درصد واحدهای روستایی نیازمند بازسازی و مقاوم‌سازی هستند، از سویی 50 درصد مردم هم در همین واحدها زندگی می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه علیرغم فرهنگ‌سازی‌هایی که شده هنوز برخی افراد از مصالح قدیمی استفاده می‌کنند و تمایلی به استفاده از تسهیلات ندارند، افزود: در حال حاضر بیشترین مشکل مربوط به روستاهایی هستند که به لحاظ اقتصادی بنیه ضعیف‌تری دارند.
رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر بیان کرد: وضعیت مقاوم‌سازی در برخی از روستاهای بزرگ هم خوشایند نیست به طوری که شاخص مقاوم‌سازی در روستای قوژد 30 درصد، فدافن 23 درصد، عشرت‌آباد 12 درصد و اسحاق‌آباد 22 درصد است.
وی خاطر نشان کرد: مصالحی که در بناهای منازل غیر مقاوم روستاها به کار رفته کم‌دوام و بی‌دوام هستند و ضوابط فنی ساخت و ساز نیز در آن‌ها رعایت نشده است؛ حتی برخی مواقع متقاضی از مصالح استاندارد استفاده می‌کند اما ضوابط فنی را رعایت نمی‌کند.
میری در ادامه گفت: گرچه تسهیلاتی که پرداخت می‌شود جوابگوی تمامی هزینه‌های ساخت نیست و بعنوان کمک هزینه ساخت مسکن پرداخت می‌شود اما هزینه‌ها بستگی به زیربنایی دارد که توسط مالک انجام می‌شود.
وی افزود: آنچه ما در روستاها پیش‌بینی می‌کنیم برای ایجاد یک هسته مقاوم است و قطعاً به جز فضای مسکونی فضاهای دیگری هم نیاز دارند؛ حداقل فضایی که بتواند خانواده را در حوادث ایمن نگه دارد 40 تا 60 مترمربع در نظر گرفته‌ایم؛ تسهیلات 400 میلیون تومانی هزینه‌های ساخت یک واحد 40 متری را پوشش می‌دهد.
رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر میزان تسهیلاتی که پرداخت می‌شود را کم دانست و اظهار کرد: البته تلاش می‌شود علاوه براین، تسهیلات دیگری هم در قالب تعمیرات، کمک‌های بلاعوض و … به متقاضیان پرداخت کنیم.
افزایش قیمت مصالح و تورم عامل بی‌رغبتی
در حالی که تکنولوژی و زیرساخت‌های مدرن در بسیاری از نقاط کشور به سرعت در حال پیشرفت هستند، شهرستان کوهسرخ، با 28 روستای پرجمعیت و 19 هزار نفر جمعیت، به یک نقطه تاریک در نقشه توسعه تبدیل شده است. زندگی در این مناطق، به ویژه در خانه‌های کاه‌گلی و سقف‌های چوبی، نه تنها به دلیل زیبایی‌های طبیعی، بلکه به دلیل خطرات جدی و تهدیدات دائمی، به یک چالش بزرگ تبدیل شده است.
محدثی رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان کوهسرخ گفت: براساس سرشماری سال 95، کوهسرخ با 28 روستا دارای 19 هزار و 327 نفر و 6300 خانوار است.
وی با بیان اینکه تاکنون 40 درصد منازل روستایی معادل 2500 واحد مقاوم‌سازی شده و 60 درصد دیگر معادل 3800 واحد غیرمقاوم و فاقد ضوابط فنی و مهندسی هستند، افزود: واحدهای غیر مقاوم خشت و گلی با سقف‌های چوبی هستند.
محدثی ادامه داد: گرچه در سال‌های اخیر با فرهنگ‌سازی‌هایی که صورت گرفته و از سویی افزایش میزان استفاده از تسهیلات و رفتن به سمت مقاوم‌سازی منازل بسیار بهتر شده اما هنوز رضایت‌بخش نیست.
وی افزایش قیمت مصالح و تورم موجود در کشور را یکی از مهمترین دلایلی که روستائیان رغبتی به سمت مقاوم‌سازی منازل مسکونی ندارند دانست و گفت: افزایش مصالح در شهر و روستاها در سرعت ساخت و ساز تأثیر بسیاری داشته است.
رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان کوهسرخ ادامه داد: روستاهایی که کمتر از تسهیلات استفاده کرده‌اند واحدهای غیرمقاوم بسیاری بیشتری دارند که روستای موشک از آن جمله است؛ گرچه بافت روستای موشک با 300 خانوار بسیار متراکم و واحدهای بسیار غیرمقاومی دارد با این وجود تمایلی به استفاده از تسهیلات مقاوم‌سازی ندارند، ولی از سویی روستاهای قراچه و طرق استقبال خوبی از تسهیلات به نسبت سایر روستاهای شهرستان داشته‌اند.
محدثی با اشاره به اینکه تاکنون فقط چهار روستای شهرستان از تسهیلات مقاوم‌سازی استقبال خوبی داشته‌اند و باقی کمتر از 30 درصد هستند، افزود: نگران وضعیت بافت مسکونی بیش از 70 درصد روستاهای کوهسرخ هستیم که مصالح‌شان بی‌دوام است.
وی با توجه به زمین لرزه‌های اخیر و از سویی نزدیکی با گسل درونه، رفتن به سمت مقاوم‌سازی منازل مسکونی را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: هر لحظه امکان وقوع زمین لرزه وجود دارد.
***
تسهیلات 400 میلیون تومانی ممکن است یک گام اولیه در راستای بهبود شرایط مسکن روستایی به شمار آید، اما به تنهایی نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای واقعی و عمیق ساکنان روستاها باشد. برای دستیابی به راه‌کارهای مؤثر و پایدار، نیاز به یک رویکرد جامع، توجه به زیرساخت‌ها، برنامه‌ریزی بلندمدت و مشارکت فعال جامعه محلی وجود دارد. در غیر این‌صورت، بحران مسکن در روستاها همچنان ادامه خواهد داشت و این تسهیلات تنها یک راهکار سطحی و ناکافی باقی خواهد ماند.
