اگرچه دو سالی می‌شود که از اجرای طرح جوانی جمعیت می‌گذرد اما این سیاست به نظر می‌رسد کمتر مورد توجه جامعه قرارگرفته و نگرانی‌ها از به هم خوردن تعادل ساختار سنی کشور، کاهش جمعیت و رفتن به سمت سالمندی همچنان وجود دارد. نکته قابل‌تأمل در این موضوع این است که حدود نیمی از جمعیت کشورمان وارد میانسالی شده‌اند و باید به این مسئله که ابعاد پیچیده‌ای دارد بیشتر توجه شود.
لزوم تغییر نگرش جامعه درباره فرزندآوری
احمد اکبری، روانشناس بالینی و استادیار دانشگاه آزاد مشهد در همین رابطه به صدای خاوران گفت: نکته مهم در خصوص نگرش جامعه به مقوله فرزندآوری این است که رفتارهای گروهی، مجموعه‌ای از رفتارهای فردی است و بر اساس اینکه هر رفتار منشعب از نگرش‌هاست و نگرش‌های مبتنی بر دانش افراد هستند می‌توان این رفتار جامعه را بررسی کرد.
وی ادامه داد: در دهه‌های گذشته، نگرش نسبت به مقوله ازدواج، انتخاب همسر و حتی جدایی و طلاق و فرزندآوری سنتی بود، اما در حال حاضر نگرش در این مقوله‌ها متحول شده و تصمیم‌گیری درمورد فرزندآوردن مثل قبل به شکل تصادفی نیست و مبنای آن یک سری نیازهای درک شده است.
این استادیار دانشگاه آزاد مشهد با بیان اینکه هرچه ارزش‌های مثبت وجود فرزند در خانواده بیشتر باشد تمایل به فرزندآوری بیشتر خواهد شد، افزود: امروزه با تغییر نگرش افراد درباره فرزند، آنها درپی درک این موضوع هستند که با داشتن فرزند منتظر چه پیامدهایی باید باشند؟
وی با تاکید براینکه باید به این سمت برویم که گرایش به فرزندآوری تابع یک سری از عوامل مرتبط هست که تا آنها فراهم نشود نمی‌توان شاهد افزایش رشد جمعیت بود، گفت: این عوامل از جمله اشتغال به ویژه اشتغال زنان و استقلال اقتصادی است. وقتی فرزندان بتوانند در زمان مناسب دارای استقلال اقتصادی شوند و تشکیل خانواده بدهند و دولت‌ها تسهیلات رفاهی در اختیار نسل جوان قرار دهند زمینه برای فرزندآوری فراهم می‌شود.
اکبری با بیان اینکه دولت‌ها نقش خود را با رسیدن فرد به سن اشتغال و خانه داری و… باید پر رنگ کنند، گفت: باید عوامل کمک‌کننده به نگرش مثبت نسبت به فرزندآوری فراهم شود، در غیر این صورت این طرح در حد شعار باقی می‌ماند.
وی افزود: مطالعات زیادی در این حوزه داریم که باید کاری انجام دهیم تا نگرش‌ها به سمت فرزندآوری تغییر کند. حتی برخی مطالعات نشان داده با همین نرخ کم جمعیت، تمایل به داشتن فرزند در زوجین جوان با تردیدهایی مواجه است؛ در واقع آنها شرایط حال حاضر را می‌سنجند و می‌بینند فرزندآوری چه تبعاتی برای آنها دارد؛ لذا از این اقدام منصرف می‌شوند.
اکبری برخی عوامل ذکر شده در این پژوهش‌ها درخصوص عدم تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری را در چند مورد اولویت دار از جمله درآمد ناکافی، نداشتن مسکن و مشکلات اقتصادی عنوان کرد و گفت: همه این موارد موید نگرانی خانواده‌ها نسبت به آینده فرزندان هست و در اولویت‌های بعدی بخش بهداشتی، نبود کمک‌های دولت در زمینه نگهداری بچه از جمله شیرخشک و دارو و… است
وی تصریح کرد: علاقه به بچه دار شدن، مستلزم داشتن نگرش مثبت به فرزندآوری است که بخشی از آن مربوط به این است؛ لذا دولت‌ها می‌توانند به شکل علمی موضوع را دنبال کنند و نوع نگاه را بهبود ببخشند و این هدف حاصل نخواهد شد مگر اینکه نگرانی درخصوص تأمین آینده فرزندان جدید را مرتفع کنند هر چند در حال حاضر این نگرانی‌ها همچنان وجود دارد.
در یک پژوهشی ۸۳ درصد شرکت‌کنندگان نگرانی درباره تأمین آینده فرزندان را در عدم تمایل به فرزندآوری ذکر کرده‌اند
اکبری عنوان کرد: در پژوهشی که محصول کار مرکز تحقیقات سنجش سلامت جهاد دانشگاهی تهران است، ۸۳ درصد شرکت کنندگان نگرانی درباره تأمین آینده فرزندان را در عدم تمایل به فرزندآوری ذکر کرده‌اند و ۷۷ درصد از آنها نگران مشکلات اقتصادی هستند که با ورود فرزند جدید گریبانشان را می‌گیرد؛ لذا این عوامل باعث می‌شود والدین به دنبال راهبرد تک فرزندی باشند که باید برای رفع این نگرانی‌ها دولت‌ها برنامه‌ریزی کنند.
این روانشناس بالینی و استادیار دانشگاه آزاد مشهد، افزود: حتی مطالعات در کشورهای دیگری از جمله ژاپن و انگلیس هم نشان می‌دهد که نگرش به فرزندآوری تحت تأثیر نگرانی‌های والدین است.
افزایش جمعیت مستلزم ایجاد زیرساخت‌ها
دکتر محمد احمدیان، مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با صدای خاوران تداوم روند کاهشی موالید، کاهش نرخ باروری کلی، افزایش سالمندی، روند مهاجرت از روستا به شهر و از شهرهای کوچک به کلان شهرها، مهاجرت جمعیت فعال و متخصص به خارج از کشور و… را از جمله چالش‌ها در حوزه جمعیت برشمرد و گفت: چالش مهم دیگر در این حوزه، افزایش سن ازدواج، کاهش تعداد ازدواج‌ها و افزایش نسبت طلاق به ازدواج در کشور است.
وی رواج بی‌فرزندی و تک فرزندی ناشی از عدم تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری که موجب کاهش بعد خانوار و کاهش شبکه حمایتی که درخانواده‌های گسترده وجود دارد و آماده نبودن زیر ساخت‌های لازم در کشور برای دوران سالمندی جمعیت را از جمله چالش‌های مهم در حوزه جمعیت اعلام کرد.
مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه کاهش رشد جمعیت و منفی شدن آن، موجب به هم خوردن تعادل ساختار سنی کشور به سمت کاهش سهم جوانی و افزایش سالمندی جمعیت می‌شود، گفت: این امر در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی -امنیتی، فرهنگی، اجتماعی، فردی و خانوادگی پیامدهای منفی بسیاری به کشور تحمیل می‌کند.
احمدیان رکود اقتصادی، کاهش پویایی و نشاط در جامعه به دلیل کاهش نمای جوانی جمعیت، معایب بی‌فرزندی و تک فرزندی برای خانواده‌ها، ضعیف شدن شبکه حمایتی خانواده به دلیل کاهش فرزندان و نداشتن خواهر و برادرو عمه و دایی و…، ضعف در مهارت‌های ارتباطی با دیگران در کودکان تک فرزند، تنهایی والدین در دوران سالمندی، تهدیدات امنیتی کشورهای همسایه را از جمله تبعات کاهش جمعیت دانست.
مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در این زمینه بالاترین سطوح حاکمیتی کشور و اندیشمندان و صاحب‌نظران، مکرراً به تفصیل به ابعاد مختلف کاهش جمعیت پرداخته‌اند و در رسانه‌های جمعی منعکس شده است.
افزایش رشد جمعیت زمان‌بر و نیازمند برنامه‌ریزی علمی، دقیق و اقدام جدی در ابعاد مختلف است
وی با اشاره به اینکه افزایش رشد جمعیت زمان‌بر و نیازمند برنامه‌ریزی علمی، دقیق و اقدام جدی در ابعاد مختلف است، گفت: موضوع اقتصاد یکی از عوامل کاهش رشد جمعیت است که در این راستا در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تسهیلات و مشوق‌هایی در زمینه ازدواج و فرزندآوری در نظر گرفته شده هر چند که متاسفانه به دلیل عدم تأمین اعتبار لازم برای اجرای قوانین، برخی از مواد قانونی به درستی اجرا نشده است.
احمدیان تاکید کرد: مزایای در نظر گرفته شده در قانون، بر ازدواج و فرزندآوری گروهی از مردم اثر گذار خواهد بود، اما باید توجه داشت که رفع مشکلات اقتصادی برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری لازم ولی کافی نیست.
وی با بیان اینکه مشوق‌های مالی نمی‌توانند رفتاری را که منشأ ذهنی دارد، عوض کنند، گفت: فرهنگ‌سازی مناسب و اصولی در راستای اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده، تکریم مقام مادری و ارزش فرزندآوری، تلاش برای ایجاد نشاط و امید به آینده در مردم از عوامل مهمی است که باید به آن پرداخته شود.
مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: مسلماً برای فرهنگ‌سازی باید کاری بیش از چاپ و تکثیر پوستر و بنر و شعار صورت گیرد و در این زمینه می‌بایست از نظرات نخبگان، روانشناسان، هنرمندان و سایر متخصصان مربوطه استفاده شود.
احمدیان با بیان اینکه افزایش جمعیت، یک هدف متعالی و مطلوب هر دولتی است که با تکیه به نیروی کار مولد و سالم و امیدوار به آینده، به مرز توسعه پایدار برسد، گفت: اما افزایش جمعیت مستلزم ایجاد زیرساخت‌هایی است و برای هر فعالیتی باید منابع آن فعالیت موجود باشد؛ لذا اگر بخواهیم سیاست‌گذاری درستی برای افزایش جمعیت داشته باشیم باید به نیازهای جمعیت توجه کنیم.
وی تصریح کرد: ما نیاز به یک الگوی توسعه پایدار داریم که آن هم مستلزم شکل‌گیری یک اراده ملی از سطوح بالای سیاست‌گذار تا مجریان است. در اجرای طرح جوانی جمعیت باید برخی از مؤلفه‌های توسعه از جمله بهداشت و درمان و آموزش، پیوندهای فرهنگی، عدالت اجتماعی، اقتصاد دانش بنیان، بستر مناسب برای تولید و کسب و کار، پایداری منابع طبیعی، حمل و نقل جاده‌ای، فناوری اطلاعات و ارتباطات، نظام بانکی، گردشگری می‌بایست مورد توجه قرار گیرند.
سیاه‌چاله برنامه‌ریزی جمعیتی ساده اما پیچیده
سید عباس عابدی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نیز در این خصوص گفت: در چهار دهه اخیر از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۹۲ مطالعات و پژوهش‌هایی در حوزه جوانان و انحرافات اجتماعی انجام شده اما تا کنون شناخت واقع بینانه‌ای از زوایا و ابعاد جوانی جمعیت نداریم و کمتر به موضوع اقتصادی جمعیت پرداخته شده و از سوی دیگر یک توهم دانایی به وجود آمده و سیاه چاله برنامه‌ریزی جمعیتی برای ما ساخته شده که اگر چه ساده به نظر می‌رسد اما بی نهایت پیچیده است.
وی با بیان اینکه بدون شک مدرنیته تغییرات شگرفی بر ترکیب اجتماعی جمعیت نهاده و از سوی دیگر همین ترکیب جمعیتی خود مبنا و عامل تغییرات اجتماعی است، گفت: دراین شرایط با وجود اعلام سیاست‌های جوانی جمعیت ما شاهد کاهش نرخ جمعیت هستیم.
عابدی گفت: بیشتر وقایع و رفتارهای جمعیتی بین ۱۵ تا ۳۰ سالگی ظاهر می‌شود که جوانان تحصیلاتشان به پایان رسیده یا ترک تحصیل کرده‌اند و شاغلند و یا بیکار و سربار خانواده‌اند، یا ازدواج کرده یا نکرده‌اند و یا مسکن دارند و یا ندارند و اجاره نشین هستند لذا تغییرات سریع و حیرت‌آوری که جوانان دارند سازمان زندگی‌شان را دست خوشِ تلاطم‌هایی کرده و امید به زندگی را در نسل جوان تا حدودی زایل کرده؛ از این رو کاهش شدید امید به زندگی در واقع یکی از آثار بدخیم همین تغییرات حیرت‌آور است.
وی گفت: از سوی دیگر همین مشکلات پیش روی ما، ازدواج را با تأخیر مواجه کرده، جوانان عمدتاً یا سرگرم تحصیل درآمد یا تحصیل در دانشگاه هستند و ورود به بازار کار را روشن نمی‌بینند؛ لذا تغییرات جمعیتی که اکنون ما با آن روبه‌رو هستیم نتیجه انضمامی این اندیشه‌هاست.
عابدی گفت: براساس بررسی‌های انجام شده درصد مطالعات و پژوهش‌ها در زمینه اشتغال جوانان تا قبل از سال ۸۰ تقریباً صفر بوده و درصد مطالعات در حوزه آسیب‌های اجتماعی در همین بازه زمانی ۶۱ درصد بوده و عوارض ترکیب جمعیت فعلی نتیجه همین نگاه است که درتعیین سن ازدواج و الگوهای ازدواج و فرزندآوری تأثیر گذار است.
وی افزود: تأثیر تغییرات پی در پی در ساختار جمعیتی در سال‌های اخیر، خانواده در ایران را که به لحاظ سرمایه اجتماعی، پشتوانه حمایت از زندگی محسوب می‌شود، با کاهش رو به تزاید روبه رو کرده و جمعیت خودش موضوع تهدید تلقی می‌شود.
عابدی گفت: در نتیجه همین موارد و تنگناهای برشمرده شده است که قانون حمایت از جوانی جمعیت در آبان ماه سال ۱۴۰۰ در ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره تدوین شد که اکنون می‌بینیم بی‌اثر مانده و این اتفاق ناخوشایند جمعیتی، نتیجه برنامه و سرمایه‌گذاری هر که باشد با برنامه‌های تسریعی و ماده و تبصره به بار نمی‌نشیند و باید به دنبال تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز بود.
انتهای پیام
