قطار جمعیت در ایران طی سال‌های گذشته اعم از قبل و بعد از انقلاب دچار فراز و فرودهایی بوده و هیچ‌گاه با یک ضرب آهنگ مطمئن و هدفمند حرکت نکرده است. هرچند اواخر سال‌های قبل از انقلاب میانگین نرخ باروری 6 و در اوایل انقلاب به 6.8 رسید، اما این رشد موجب شد از سال 1365 سیاست‌های تنظیم خانواده شروع شود!
شروع سیاست‌های تنظیم خانواده موجب سقوط نرخ باروری در کشور شد، به‌طوری‌که نرخ باروری کلی در سال 1360 از 6.8 به 2 در سال1380رسید و اکنون این نرخ در کشور به 1.7، در خراسان‌رضوی به 2.01 و در شهرستان کاشمر به 1.92 رسیده و همچنان رو به کاهش است.
حرکت شتابان جمعیت ایران به سمت سالمندی به شکلی شده که متوسط سن در کشور به 35 سال و نرخ سالمندی به 10.5 درصد رسیده است. نرخ باروری کشور حدود ۱.۷ درصد اعلام شده که از نظر کارشناسان این نرخ باید به ۲.۵ درصد افزایش پیدا کند. برای رسیدن به این هدف تنها شش سال فرصت است، اگر برنامه‌های فرزندآوری اجرا نشود و نرخ باروری افزایش پیدا نکند جمعیت ایران به‌شدت پیر می‌شود.
خانم‌های کاشمری 10 سال دیرتر باردار می‌شوند!
اگر به همین منوال پیش برویم از سال 1415 جمعیت رو به کاهش می‌رود و پنجره جمعیتی بسته‌شده و جبران آن کار سختی خواهد بود به‌طوری‌که چندین نسل (حدوداً 150 سال) زمان می‌برد تا از این سراشیبی بالا بیاییم.
رئیس مرکز بهداشت کاشمر وضعیت فرزندآوری را در این شهرستان غیرقابل‌قبول دانست و با بیان این‌که نرخ باروری کلی نشان می‌دهد یک خانم در سن باروری چند بچه به دنیا خواهد آورد، اگر نرخ باوری 2.1 باشد جمعیت به سمت منفی و پیری نمی‌رود؛ عنوان کرد: نرخ باروری در این شهرستان به 1.92 رسیده و تا رسیدن به نرخ جایگزینی فاصله بسیاری داریم.
مجتبی قائمی خاطر نشان کرد: هرچند اکثر زایمان‌های اول در سن 18 تا 35 سالگی اتفاق می‌افتد اما این سن رو به افزایش است به‌طوری‌که اکنون فرزند اول در 28 سالگی و فرزندان بعدی در سن‌های بالا به دنیا می‌آیند.
معاون بهداشتی کاشمر اظهار کرد: اکنون به دلیل جمعیت دهه60، جمعیتی جوان در سن ازدواج و فرزندآوری داریم اما اگر وضعیت به همین منوال ادامه داشته باشد، سال‌های خوبی را پیش رو نخواهیم داشت.
قائمی عنوان کرد: پارسال در گروه سنی 15 تا 17 سال از 3522 نفر 555 نفر، از 2 هزار نفر در سن 18 تا 19 سال 651 نفرشان و در سن 30 تا 34 سال از 6857 نفر، 6139 نفرشان متأهل بوده‌اند.
رئیس مرکز بهداشت کاشمر با بیان این‌که سال گذشته بیشترین سن زنانی که زایمان کرده‌اند 30 تا 34 سال بوده است، افزود: بر اساس آمارهای موجود خانم‌های شهرستان10سال دیرتر باردار می‌شوند، آنها در 24 سالگی ازدواج می‌کنند و به‌طور میانگین در 28 سالگی اولین فرزند و باقی فرزندان را در سن بالای30 سال به دنیا می‌آورند.
وی با اشاره به این‌که اگر در سن بالا ازدواج و بچه‌دار شوند، به دلیل بروز ریسک ناباروری و بیماری‌های غیرواگیر فرصتی برای بچه دوم و سوم در برخی موارد رخ نخواهد داد، خاطر نشان کرد: اکنون 10.08 درصد جمعیت شهرستان کاشمر معادل 16730 نفر بالای60 سال و سالمند هستند، متأسفانه بیشترین روند رشد گروهای سنی در گروه‌های سالمندی است.
قائمی اظهار کرد: پارسال از کل جمعیت158هزار نفری شهرستان 2139 نفر زیر یک سال و 1212 نفر بالای 85 سال سن داشتند، بر اساس آنچه اعلام‌شده ازدواج‌ها در کاشمر کاهش و آمار طلاق نیز افزایش داشته که باید تدابیر لازم برای جلوگیری از طلاق اتخاذ شود.
وضعیت خوب نیست!
هرچند کاشمر با این‌که به نسبت جمعیت جوان‌تر و درصد سالمندی کمتری در سالیان گذشته داشته، اما از سال 95 روند سالمندی رو به افزایش است.
کارشناس برنامه جوانی جمعیت مرکز بهداشت شهرستان کاشمر در همین خصوص خاطر نشان کرد: درصد سالمندان در سال 88 حدود 8.42 بوده که در سال1400به 10.08رسیده است.
فاطمه ذوالفقاری با بیان این‌که تعدادی از روستا به دلیل درصد سالمندی بسیار بالایی که دارند در حال تخلیه هستند، افزود: هرچند در سال 1400 حدود 2229 تولد در این شهرستان داشتیم، اما پارسال این آمار با کاهش 179 تولد به حدود 2050 مورد رسید.
وی گفت: بر اساس آمار سال 1400 از جمعیت 158 هزار نفری شهرستان میزان تولد حدود 10 در هزار، مرگ 2 در هزار، رشد جمعیت 7 دهم، آمار ازدواج 1737 نفر و طلاق 598 نفر بوده است در واقع از هر 12 ازدواج 4 نفر طلاق گرفته‌اند.
وی با اظهار نگرانی از این‌که وضعیت جمعیتی کاشمر خوب نیست و به وضعیت موجود خوش‌بین نیستیم، عنوان کرد: علیرغم این‌که در بحران جدی کاهش جمعیت هستیم اما نه‌تنها فعالیت‌های سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و غیردولتی و مردمی، حتی گروه‌های جهادی در این زمینه کم‌رنگ و ناکافی به نظر می‌رسد در برخی مواقع در جلسات سطح شهر وقتی از این موضوع صحبت می‌شود حضار موضوع را جدی نگرفته و می‌خندند.
این کارشناس گفت: هرچند برخی مسائل از جمله مسئله اقتصادی بر دامن زدن به مشکل بحران جمعیت بی‌تأثیر نیست، اما به نظر من موضوع و مشکل اصلی، مسئله فرهنگی است که باید اصلاح شود.
وی گفت: بر اساس بررسی الگوی فرزندآوری در خانواده‌های با تمکن مالی و خانواده‌های از نظر مالی ضعیف نشان می‌دهد هرچه وضعیت مالی و تحصیلی زوجین ارتقاء پیدا می‌کند تعداد فرزندان کمتری نسبت به خانواده‌های ضعیف‌تر خواهند داشت.
ذوالفقاری بُعد خانوار کاشمر را در سال 1401 حدود 3.22 اعلام کرد و افزود: بُعد خانوار یعنی تعداد افرادی که در یک خانواده زیر یک سقف زندگی می‌کنند و این آمار بسیار نگران‌کننده است.
وی عنوان کرد: مرکز قلعه بالا با بعد خانوار 2.85 از همه مراکز شهری و روستایی وضعیت بهتری دارد، خانواده‌ها در این روستا نزدیک به دو فرزند دارند و کمترین بعد خانوار هم مربوط به مرکز تربقان با 1.90 است.
کارشناس برنامه جوانی جمعیت مرکز بهداشت شهرستان کاشمر با اشاره به این‌که بیشترین بعد خانوار شهری مربوط به منطقه گلستان با 3.4 و کمترین آن مربوط به منطقه اباذر با 3.00 است، افزود: پارسال در کل شهر کاشمر 2389 خانواده دارای سه فرزند، 4334 خانواده دارای دو فرزند و 1240 خانواده تک‌فرزند و در روستا1110خانواده سه فرزند، 1690 خانواده دو فرزند و 542 خانواده تک‌فرزند شناسایی و آموزش داده شده‌اند.
ذوالفقاری با اشاره به این‌که تک‌فرزندی در شهرستان رو به افزایش است، افزود: 65.8 درصد زنان کاشمری متأهل هستند و درصد بالای مجردین را سنین بین10تا20 سال تشکیل می‌دهند.
وی با بیان این‌که از کل جمعیت 161 هزار نفری شهرستان کاشمر در روستا 22.7 درصد و در شهر کمتر از 21.7 درصد را جمعیت خانم‌های متأهل شامل می‌شود، بیان کرد: ابتدای امسال بیشترین درصد تأهل مربوط به روستای مغان با 74.3 درصد و کمترین مربوط به مرکز روستای قوژد با 68.6 درصد از کل زنان 10 تا 54 ساله بوده است.
ذوالفقاری یکی دیگر از مشکلات جمعیتی را فاصله زیاد بین ازدواج تا اولین بارداری اعلام کرد و افزود: متأسفانه این شاخص وضعیت مطلوبی ندارد، به‌طوری‌که به‌صورت میانگین اولین فرزند زوجین در سن 28 سالگی مادر به دنیا می‌آید.
***
امیدواریم با اندکی تأمل به اوضاع پیش رو روند کنونی فرزندآوری باهمت مردم و مسئولین دغدغهمند اصلاح شده و در فرصت 5 الی 7 ساله باقی‌مانده مثل گذشته کشور و جامعه از بحران جمعیت نجات یابد.
مسئولان باید ضرب‌آهنگ اجرای برنامه‌های افزایش جمعیت و کاهش موانع ازدواج جوانان و فرزندآوری را تندتر کنند تا با سونامی هولناک کاهش جمعیت برخورد نکنیم.
