گرچه در دنياي امروز، جمعيت و ساختار آن از جمله مهم‌ترين موضوعات مورد توجه در جوامع مختلف به شمار مي‌آيد اما شهرستان کاشمر، با تاريخچه‌اي غني و فرهنگي عميق، در سال‌هاي اخير با چالش‌هاي جدي در زمينه کاهش نرخ باروري و افزايش آمار سقط‌جنين مواجه شده است. اين تغييرات نه‌تنها بر جواني جمعيت تأثير مي‌گذارد، بلکه مي‌تواند تبعات گسترده‌تري براي آينده اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي اين منطقه داشته باشد.
نرخ باروري که به تعداد فرزندان متولد شده از مادران در سنين باروري اشاره دارد، يکي از معيارهاي کليدي براي ارزيابي وضعيت جمعيتي است. در شهرستان کاشمر، نرخ باروري به طرز نگران‌کننده‌اي از 2.7 در سال 1395 به 0.51 در سال 1403 کاهش يافته است. اين کاهش، زنگ خطري براي آينده اجتماعي و اقتصادي اين شهرستان به شمار مي‌آيد. عوامل مختلفي از جمله بحران‌هاي اقتصادي، تغييرات فرهنگي و اجتماعي و فشارهاي ناشي از سبک زندگي مدرن، در اين روند تأثيرگذار بوده‌اند.
بر اساس آنچه اعلام‌شده اگر اين روند کاهش نرخ باروري ادامه پيدا کند، شهرستان کاشمر با مشکلات جدي در زمينه نيروي کار، خدمات اجتماعي و بهداشتي و همچنين رشد اقتصادي مواجه خواهد شد. لذا توجه به اين چالش‌ها و تلاش براي يافتن راهکارهاي مؤثر، به‌عنوان يک ضرورت اجتناب‌ناپذير براي آينده اين شهرستان و کشور محسوب مي‌شود.
دکتر محمدجواد يزداني، رئيس دانشکده علوم پزشکي کاشمر، در اظهاراتي جدي و نگران‌کننده به بررسي وضعيت باروري در اين شهرستان پرداخت و گفت: باروري کلي، که به تعداد فرزنداني که از مادران بارور در سنين 10 تا 49 سال متولد مي‌شوند، اشاره دارد، در سال 1395 به عدد 2.7 رسيده بود، اما اين نرخ در سال 1403 به 0.51 کاهش يافته که واقعاً نگران‌کننده است.
وي ادامه داد: نسبت به سال 1402، بيش از 250 تولد در شهرستان به ثبت رسيده، اما به‌طورکلي شاهد کاهش تولدها هستيم.
يزداني همچنين به تفکيک نرخ باروري در مناطق مختلف شهرستان اشاره کرد و گفت: در روستاي تربقان، نرخ باروري 2.13 و در روستاي مغان 1.56 ثبت شده است؛ اين اختلاف نشان‌دهنده کاهش نرخ باروري حتي در مناطق روستايي نيز است.
رئيس دانشکده علوم پزشکي کاشمر با تأکيد بر لزوم کار فرهنگي در روستاها اظهار کرد: براي افزايش نرخ باروري در اين مناطق، بايد اقدامات فرهنگي مؤثري صورت گيرد.
وي در ادامه به وضعيت پايگاه‌هاي بهداشتي شهرستان اشاره کرد و افزود: بر اساس آمار، پايگاه عصمتيه در مرکز شهر بهترين وضعيت را دارد، درحالي‌که پايگاه امام علي در بالاشهر وضعيت نامناسبي دارد.
يزداني همچنين به تأثيرات اقتصادي بر نرخ باروري اشاره و بيان کرد: با وجود اينکه بسياري معتقدند وضعيت اقتصادي بر رشد و کنترل جمعيت تأثير دارد، اما واقعيت اين‌گونه نيست؛ در واقع، مناطقي که وضعيت اقتصادي بهتري دارند، فرزند کمتري به دنيا مي‌آورند.
وي با اشاره به تحقيقات انجام شده در اين زمينه خاطرنشان کرد: متأسفانه برخي خانواده‌ها حاضرند هزينه‌هاي زيادي براي نگهداري از حيوانات خانگي پرداخت کنند، اما تمايل به فرزندآوري ندارند که اين وضعيت واقعاً تأسف‌بار است.
مدير شبکه بهداشت و درمان کاشمر در ادامه به کاهش جدي تعداد مواليد در سال‌هاي اخير پرداخت و اظهار کرد: درصد رشد جمعيت به کمتر از يک درصد رسيده است که اين امر هشداردهنده و بسيار خطرناک به شمار مي‌آيد.
وي افزود: در گذشته، به‌طور ميانگين ساليانه 3541 تولد در شهرستان ثبت مي‌شد، اما در سال 1403 اين آمار به 1795 کاهش يافته است؛ همچنين، از سال گذشته تا امسال، 250 تولد کمتر ثبت شده است.
يزداني به پيامدهاي افزايش سن جمعيت اشاره کرد و گفت: اگر جامعه به سمت سالمندي پيش برود، با مشکلات جدي در نگهداري از سالمندان مواجه خواهيم شد؛ بدون شک براي توسعه اقتصادي، اگر جامعه جوان نداشته باشيم، با چالش‌هاي بزرگ‌تري روبه‌رو خواهيم شد.
موضوع اقتصادي تنها يک مؤلفه است
گرچه يکي از مسائل مهمي که در زمينه جمعيت مطرح مي‌شود، موضوع اقتصادي است؛ اما بايد توجه داشت که اين تنها يک مؤلفه است. بر اساس آمارهاي منتشر شده، در کشور حدود 9 ميليون مجرد وجود دارد. فرض بر اين است که اين افراد تا زماني که شغل نداشته باشند، اقدام به ازدواج نمي‌کنند؛ اما در عين حال، 13 ميليون متأهل داريم که شرايط لازم براي فرزندآوري را دارند.
امام‌جمعه کاشمر، به تأثيرات فرهنگي بر اين موضوع اشاره کرد و گفت: اين افراد به دليل جو فرهنگي حاکم، به فرزند نداشتن تشويق مي‌شوند. متأسفانه، برخي افراد به عدم ازدواج خود افتخار مي‌کنند که اين موضوع واقعاً تأسف‌بار است به همين دليل، نياز به انجام کارهاي فرهنگي بيشتري داريم.
حجت‌الاسلام جواد طاهري، همچنين به فضاي دانشگاه‌ها اشاره و بيان کرد: بايد فضا به سمت تشکيل خانواده پيش برود، اما اکنون به نظر مي‌رسد که فضا به سمتي مي‌رود که مجرد زيستي و ازدواج سفيد رواج پيدا کند؛ در اين زمينه، دشمنان نيز در حال فعاليت هستند و بايد مراقب بود.
امام‌جمعه کاشمر به وضعيت محله‌ها و مناطق مرفه نشين اشاره و اظهار کرد: متأسفانه، در اين مناطق شاهد فرزندآوري کمتري هستيم؛ برخي خانواده‌ها به‌جاي توجه به فرزندآوري، به سمت نگهداري از حيوانات خانگي مي‌روند که اين موضوع به مسئله فرهنگي مرتبط مي‌شود.
وي کاهش نرخ باروري را در منطقه بسيار نگران‌کننده دانست و افزود: گرچه نرخ باروري در کشور 1.8 است، اما اين عدد در کاشمر به 1.5 کاهش يافته که نشان مي‌دهد اين شهر مذهبي از متوسط کشوري عقب‌تر است.
وي تأکيد کرد که براي مقابله با اين مشکلات، نياز به برنامه‌ريزي و اقدامات فرهنگي داريم تا بتوانيم جوانان را به سمت ازدواج و فرزندآوري تشويق کنيم.
وجود چند ماما و پزشک که در حال سقط‌جنين هستند
آمارهاي نگران‌کننده نشان مي‌دهند که روزانه بيش از 1200 سقط‌جنين در کشور اتفاق مي‌افتد. اين واقعيت تلخ، زنگ خطري براي آينده جمعيت کشور به شمار مي‌آيد و ضرورت اقدام جدي در اين زمينه را دوچندان مي‌کند. دادستان کاشمر با تأکيد بر اين نکته که سقط‌جنين به‌عنوان يک عمل عمدي و قتل موجود زنده تلقي مي‌شود، بر اهميت فرهنگ‌سازي و آگاهي‌بخشي در اين حوزه تأکيد کرده و پيشنهاد مي‌کند که بايد در دانشگاه‌ها، مجالس و مراسم مذهبي درباره حرمت و قبح سقط‌جنين صحبت شود.
دادستان کاشمر در همين خصوص به يکي از سياست‌هاي کليدي و مهم نظام، يعني تنظيم خانواده و افزايش فرزندآوري اشاره کرد و گفت: در همين راستا، ما داراي قانون جواني جمعيت هستيم.
حجت‌الاسلام اسماعيل بلوچزاده با تأکيد بر اينکه اگر بخواهيم فرزندآوري را افزايش دهيم، يکي از راه‌هاي مؤثر اين است که جلوي سقط‌جنين را بگيريم؛ افزود: در سند تحول قوه قضائيه و قانون جواني جمعيت به اين موضوع پرداخته شده است.
وي با ذکر اين نکته که در دوران عقد سقط‌جنين‌هاي بسياري داريم، افزود: اگر جلوي اين سقط‌جنين‌ها گرفته شود، مي‌توانيم به افزايش جمعيت کمک کنيم.
وي همچنين به ديگر عوامل سقط‌جنين اشاره کرد و گفت: 21 درصد از سقط‌ها به مشکلات مالي، فقر و ترس از افزايش هزينه‌هاي زندگي مربوط مي‌شود.
دادستان کاشمر همچنين به اين نکته اشاره کرد که40 درصد از افراد به دليل نخواستن فرزند و عدم تمايل به پذيرش مسئوليت، به سقط‌جنين روي مي‌آورند.
وي خاطرنشان کرد: 18 درصد سقط‌ها هم به مسائل پزشکي، اجتماعي و فرهنگي و مشکلات روحي مادر مربوط مي‌شود؛ بايد برنامه‌هاي پيشگيري و مقابله‌اي طراحي و اجرا شود و جلوي افزايش سقط‌جنين گرفته شود تا فرزندآوري افزايش يابد.
بلوچزاده همچنين بر لزوم ايجاد و تقويت نهادهاي مشاوره‌اي براي شناسايي و انصراف از سقط‌جنين تأکيد و اظهار کرد: ايجاد و تقويت نهادهاي حمايتي از خانواده‌هاي داراي شرايط خاص و افزايش هزينه‌هاي تحلفات سقط‌جنين بسيار ضروري است.
دادستان کاشمر در ادامه به وجود چند ماما و پزشک که در حال سقط‌جنين هستند اشاره و تأکيد کرد: بايد پيگيري‌هاي لازم در اين خصوص انجام شود و با اين افراد برخورد شود.
بلوچزاده با تأکيد بر اينکه همه بايد در اين راستا همکاري و همفکري داشته باشند تا به افزايش فرزندآوري و بهبود وضعيت جمعيت کشور کمک کنند، افزود: تأکيد بر اهميت فرهنگ‌سازي، مشاوره و حمايت از خانواده‌ها مي‌تواند به کاهش سقط‌جنين و افزايش نرخ فرزندآوري منجر شود.
***
بدونشک، براي مقابله با اين بحران، نياز به يک رويکرد جامع و چندجانبه است که شامل سياست‌گذاري‌هاي مؤثر، آموزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي و همچنين فراهم کردن حمايت‌هاي مالي و مشاوره‌اي براي خانواده‌ها باشد. اگرچه مشکلات اقتصادي عاملي مؤثر در کاهش باروري محسوب مي‌شود، اما بايد به ابعاد فرهنگي و اجتماعي نيز توجه ويژه‌اي شود. تلاش براي تغيير نگرش‌ها و ايجاد فضايي مثبت و حمايتگر براي خانواده‌ها مي‌تواند به افزايش نرخ باروري و در نهايت به بهبود وضعيت جمعيت اين شهرستان کمک کند.
