بارش‌های قابل‌توجه و بعضاً سیل‌آسا در فروردین‌ماه سال 98 و اوایل سال گذشته در کاشمر، بارقه‌های امید برای طراوتی دوباره در طبیعت این مرزوبوم زنده کرد و همه خوشحال از پایان روزهای خشک‌سالی به‌روزهای ترسالی پیش‌رو، چشم امید دوختند. اما گمان نمی‌شد که باگذشت مدت کوتاهی، کمبارشترین سال‌ها را به‌خصوص در پارسال و فروردین‌ماه امسال تجربه کنیم.
رودخانه‌هایی که زمانی به دلیل پر آب بودنشان می‌شد در آنها غوطهور شویم، چند سالی می‌شود که بسیار کم آب هستند، آب چشمه‌ها و چاه‌ها خشک‌شده و جاری بودن آب روان در رودخانه‌ها و سرسبزی دوباره دشت‌ها به خاطره‌ای دور تبدیل شده؛ خاطره‌ای که در صورت تداوم وضعیت فعلی منابع آبی منطقه، امیدی به تکرار مجددش نیست.
بر اساس گفته کارشناسان، بیش از دو دهه است؛ قهر طبیعت، دامن آب‌وخاک منطقه ترشیز را گرفته و خشک‌سالی سایه بر آن افکنده و زمین در گوشهگوشه این منطقه فریاد تشنگی سر داده است. سطح آب‌های زیرزمینی و کیفیت آب کاهش یافته و زمین در بسیاری از نقاط فرونشست داشته است.
به‌طوری‌که رئیس اداره هواشناسی کاشمر در همین خصوص گفت؛ در تحلیل بارشی که از ابتدای فصل زراعی امسال یکم مهرماه سال 99 تا فروردین‌ماه سال 1400 انجام شده، میزان بارش ثبت‌شده در ایستگاه کاشمر 90 میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال زراعی قبل 147میلی‌متر و نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت 65 میلی‌متر کاهش بارش را داشته‌ایم.
علی اصغرزاده همچنین با بیان اینکه از ابتدای فصل زراعی جاری میانگین دما نسبت به مدت مشابه سال زراعی قبل1.6درجه سانتی‌گراد کاهش داشته است؛ افزود: فصل زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل، فصل سردتری ثبت شده است.
وی عنوان کرد: اگرچه متوسط دمای استان از ابتدای فصل زراعی 8.2 دهم درجه سانتی‌گراد بوده اما کاشمر میانگین دمای 9.6 درجه را داشته که از متوسط استان 1.4 دهم درجه سانتی‌گراد گرم‌تر بوده است.
رئیس اداره هواشناسی کاشمر بیان کرد: با توجه به تغییرات آهنگ بارشی که ناشی از تغییرات اقلیمی است در فروردین‌ماه سال گذشته از ابتدا تا روز 17 فروردین‌ماه، 76 میلی‌متر بارش ثبت شده درصورتی‌که از ابتدای امسال تا هفدهم فروردین‌ماه میزان بارش صفر بوده است.
وی تغییرات میزان و زمان بارش‌ها را ناشی از تغییرات و عملکرد جوی و تغییرات اقلیمی دانست و گفت: نباید خوش‌بین بود که اگر در سال زراعی بارش مناسبی را ثبت می‌کنیم در سال زراعی بعد هم همین وضعیت را خواهیم داشت.
وی تأکید کرد: در وضعیت موجود باید برای مدیریت صحیح مصرف آب، بیشترین توجه را نسبت به قبل داشته باشیم.
مرگ تدریجی دشت‌های ترشیز پدیده‌ای ناگوار
قصه پر غصه نبود آب در شربتخانه خراسان قصه تازه‌ای نیست، سال‌هاست مردمان این سرزمین با بی‌آبی و در برخی مناطق با شوری آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند، منطقه ترشیز که زمانی رودهای پرآبش در تمامی فصل سال زبانزد بود، نزدیک دو دهه است که با فرآیند فرونشست دشت‌ها خود با سرعت و شتاب هرچه بیشتر مواجه است، پدیده‌ای که به دغدغه‌ای جدی برای فعالان و دوست‌داران عرصه طبیعی و زیست‌محیطی مبدل شده است.
در همین خصوص یک کارشناس حفاظت آب‌وخاک گفت: بر اساس ارزیابی‌های انجام شده، سالانه20 سانتیمتر بر نشست دشت کاشمر برای خشک‌سالی و برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی افزوده می‌شود.
هادی معماریان با اظهار تأسف از اینکه می‌توان گفت، مرگ تدریجی دشت‌های این خطه از کشور، پدیده ناگوار و نامبارکی است که آرام‌آرام این محدوده از عرصه خاکی و طبیعی کشور را با مرگ و خاموشی هم‌نشین می‌سازد، افزود: بر اساس اظهارات بسیاری از کارشناسان حوزه تغییر اقلیم، نه‌تنها بارندگی‌های زیاد در یک سال نشان‌دهنده پایان دوره خشک‌سالی نیست بلکه خشک‌سالی و ترسالی یک پدیده متناوب است که ممکن است در یک یا چند سال پشت سرهم با آن مواجه باشیم.
وی افزود: به‌رغم اینکه بیشتر با خشک‌سالی مدیریتی روبرو هستیم تا با خشک‌سالی هواشناسی، اما متأسفانه تاکنون کار مشخص و تأثیرگزاری جهت سازگاری با خشک‌سالی و تغییر اقلیم در منطقه انجام نشده است.
معماریان با انتقاد از اینکه تاکنون سند سازگاری با کم‌آبی در منطقه اجرایی نشده و بیشتر در حد حرف باقی‌مانده است، مهم‌ترین و بهترین راه جهت سازگاری با شرایط و کمتر کردن اثرات مخرب خشکی و تغییر اقلیم را “مدیریت مشارکتی منابع و مصارف آب” و پیاده‌سازی الگوی توسعه پایدار دانست.
وی بیان کرد: يکي از مهم‌ترین استراتژی‌های مديريت مشارکتي شناخت نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهديدها است که در اين منطقه نيز بايد اجرا گردد.
فقط روضه کم‌آبی خوانده‌ایم
در اکثر مناطق، از جمله دشت‌های منطقه ترشیز سطح آب شدیداً کم شده است. در واقع می‌توان گفت؛ خشک شدن قنات‌ها، از بین رفتن درختان، بیکاری عده زیادی از کشاورزان و روی آوردن به شغل‌های کاذب، درصد قابل‌توجهی از علت مهاجرت شدید روستاییان به شهرها و تراکم و بیکاری جمعیت در شهرها و… از عواقب خشک‌سالی مداوم در منطقه ترشیز است.
پژوهشگر ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کاشمر هم افت آب‌های زیرزمینی را عامل نشست‌های بسیار در این منطقه دانست و اظهار کرد: نشست‌های زمین به دلیل برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی موجب مشکلات بسیاری از جمله مهاجرت شده است.
محمد سیرجانی اظهار کرد: به‌جای اینکه از سال‌ها قبل تاکنون برای کشاورزان، فقط روضه کم‌آبی بخوانیم بهتر بود در عرصه عمل کاری جدی انجام می‌شد، زیرا بحران آب موجود تنها در بخش آب شرب نیست بلکه در حوزه آب غیر شرب هم با چالش‌های بسیار جدی مواجهیم.
وی بیان کرد: اگرچه برای هفت درصد آبی که در بخش شرب مصرف می‌شود، قانون داریم ولی برای ۹۳ درصدی که در بخش کشاورزی مصرف می‌شود هیچ قانونی نداریم حال آن‌که بدونشک جلوی برداشت بی‌رویه آب در بخش کشاورزی باید گرفته شود.
وی ادامه داد: متأسفانه بسیاری از مردم هنوز با بحران موجود آشنا نیستند و فکر می‌کنند زیرزمین، دریایی است، در همین شرایط متأسفانه طی سال‌های گذشته در برخی استان‌های بحران‌زده صنایعی احداث شده که نیاز به آب بسیار دارد.
این پژوهشگر با بیان اینکه حجم آبخوان‌ها در بسیاری از مناطق روستايي به اتمام رسيده است، اظهار کرد: با فرونشست زمين، در صورت بارندگي امكان نفوذ نزولات آسماني به زمين وجود ندارد و اين نزولات به سيل تبديل می‌شود.
هرچند برخی برای خروج از بحران بی‌آبی، راه‌حل‌های پیچیده‌ای ارائه می‌کنند، اما در واقع راه‌حل اصلی این است که دیگر در این مناطق، صرفه‌جویی به معنی درست مصرف کردن نیست؛ بلکه باید به سمت کمتر مصرف کردن برویم.
اگر مصرف مان را پایین نیاوریم همه ما، چه کسانی که منابع آبی در اختیار دارند چه افرادی که نقشی در این حوزه ندارند، متضرر خواهند شد.
باید باور کرد؛ بحران آب در منطقه ترشیز قد کشیده، نفس دشت‌ها به شمارش افتاده، شوری آب‌های دشت کاشمر دو برابر شده و فرسایش خاک منطقه ترشیز 5 برابر شده است.
شوری آب هم چون دشمنی بی شمشیر و کمان، بسیاری از روستانشینان منطقه ترشیز را آواره شهرها کرده است شرایط بسیار سخت و بغرنج است. بدونشک متولیان به‌تنهایی هیچ کاری از دستشان برنخواهد آمد و باید عزم ملی و همگانی مردم عزیز پشت اهدافشان قرار گیرد. از سویی با توجه به اینکه بیشترین میزان آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، می‌طلبد؛ سامانه‌های نوین آبیاری باهدف حفظ منابع آبی و جلوگیری از هدر رفت آب در مزارع و زمین‌های کشاورزی استفاده شود.
