مدتی است که عدم رعایت مقررات شهرسازی و ساخت و سازهای خلاف ضوابط در داخل محدوده شهر کاشمر گسترش یافته است. این اتفاق و عدم توجه به ضوابط طرح تفصیلی شهر به دلایل مختلفی روی می‌دهد که گرانی زمین و ناتوانی اغلب شهروندان در خرید زمین متناسب با طرح تفصیلی، کسب سودهای قابل توجه سازندگان ساختمان از طریق تخلفات ساختمانی، کم‌توجهی به نیاز و وضعیت اقتصادی مردم در هنگام طراحی و تصویب طرح‌های تفصیلی و… از آن جمله هستند.
سهم قابل توجه درآمد ناشی از جرائم ساختمانی در تأمین بودجه سالانه شهرداری نه تنها موجب اغماض و چشم‌پوشی شهرداران در پیشگیری تخلفات شده، بلکه عواملی که از آن نام برده شد آسیب‌های فراوانی را متوجه وضعیت موجود و آینده شهروندان می‌کند که عدم آسایش و رفاه مردم و آسیب‌های روحی و روانی ناشی از کمبود فضای زیست لازم، تراکم بیش از حد و کمبود معابر برای خودروها و ترافیک نامناسب، فشار به زیرساخت‌های شرکت‌های خدماتی نظیر آب، برق، گاز و…، کمبود پارکینگ‌های عمومی و تغییر کاربری پارکینگ‌های منازل با هدف ایجاد فضای مسکونی و… را می‌توان از جمله این آسیب‌ها دانست.
اما موضوعی که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته و خطرات آن در آینده گریبان‌گیر مدیریت شهری و شهروندان خواهد شد، موضوع “دفع فاضلاب خانگی” و “عدم احداث سیستم جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری” است.
در حال حاضر دفع آب ناشی از بارندگی و فاضلاب خانگی در منازل از طریق هدایت به چاه‌های جذبی صورت می‌گیرد. این چاه‌ها از طریق دیوارها و انبار آب را به مرور به لایه‌های پایین خاک هدایت می‌کنند و در صورت پُر شدن این چاه‌ها رطوبت به پی و کف ساختمان نفوذ می‌کند.
تجربه غیرقابل جبران
نداشتن شبكه و سيستم فاضلاب در منطقه، سبب استفاده از “چاه‌هاي جذبي“ شده است كه اين چاه‌ها به مرور رسوبات و لجن را در خود جمع مي‌كنند. در واقع كوچكتر شدن ساختمان‌ها در شهرسازي نوين، سبب نزديكي چاه‌هاي جذبي به هم و راه يافتن اين چاه‌ها به يكديگر شده است. آب يك چاه به چاهي ديگر سرازير شده و در نهايت زير “پي“ ساختمان را خالي كرده و موجب بلعيدن ساختمان به چاه مي‌شود.
در همین خصوص مهندس محاسب و ناظر پایه ارشد نظام مهندسی کاشمر می‌گوید: اگرچه در گذشته تعداد چاه‌هایی که در یک ساختمان احداث می‌شد کم و سطح آب در چاه به ندرت بالا می‌آمد، اما اکنون به دلیل تخلفات گسترده در ساختمان، تراکم مجاز رعایت نشده و تعداد واحدهای مسکونی در یک قطعه زمین و یک منطقه افزایش قابل توجهی می‌یابد.
محمد خباززاده می‌افزاید: به عنوان مثال در یک قطعه زمین300 متری که قبلاً یک واحد ساختمان ویلایی احداث و در نهایت یک یا دو خانواده در آن ساکن می‌شدند، اما اکنون در همان زمین 5 یا 6 طبقه بنا احداث و بعضاً هر طبقه هم در دو واحد تفکیک می‌شود که در نتیجه آن آبریزی و نیاز به چاه بیشتری را در پی دارد.
وی خاطر نشان می‌کند: افزایش طبقات در زمین‌هایی با متراژ کم و محدود نیاز به نمونه‌برداری برای آزمایش و شناسایی لایه‌های خاک دارد.
این مهندس ساختمان با بیان این‌که معمولاً خاک زیر پی کم رطوبت است، می‌افزاید: اگرچه طراحی پی‌ها بر اساس نتایج آزمایش‌ها صورت می‌گیرد اما از طرفی به دلیل افزایش وزن ساختمان ابعاد پی افزایش می‌یابد، به طوری‌که مجریان ساختمان برای پیدا کردن مکان مناسب حفر چاه دفع آب باران و فاضلاب خانگی دچار مشکل می‌شوند.
وی تصریح می‌کند: اگر نیاز به حفر تعداد بیشتر چاه و پُر شدن سریع این چاه‌ها را نیز به مسئله اضافه کنیم، نتیجه آن می‌تواند غیرقابل جبران باشد.
خباززاده می‌گوید: رطوبت در لایه‌های زیر پی‌ها به سرعت افزایش یافته و موجب رسیدن آب به پی‌ها و سست شدن خاک زیر فونداسیون می‌شود و عوامل تأثیرگذار بر مقاومت زمین را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد. این اتفاق ممکن است موجب نشست‌های نامتقارن در ساختمان و فروریختن آن شود.
او عنوان می‌کند: افزایش رطوبت زمین و فشار ناشی از ساختمان حتی ممکن است خاک را متورّم نموده و به کف‌سازی ساختمان نیز آسیب برساند.
مهندس محاسب و ناظر پایه ارشد نظام مهندسی کاشمر می‌افزاید: نفوذ آب و رطوبت به فونداسیون موجب ایجاد خوردگی در بتُن و میلگردهای فونداسیون می‌شود و ضعف در پی‌های ساختمان را تشدید می‌کند.
متاسفانه مدیران شهری در گذشته یعنی درست زمانی که شهر به صورت برنامه‌ریزی نشده توسعه می‌یافت به این موضوع توجه نکرده‌اند و نتیجه این شده که امروز شاهد حفاری‌های کم‌عمق تحت عنوان چاه‌های جذبی باشیم که هر لحظه امکان دارد شاهد حوادث ناگواری نیز باشیم. هرچه منطقه‌ای محروم‌تر باشد حوادث ریزش چاه در آن مناطق بیشتر اتفاق می‌افتد، چرا که در این مناطق شهروندان به علت مسائل مالی چاه عمیق حفر نمی‌کنند و با پرشدن آن در فاصله نزدیک اقدام به حفر چاه دیگری کرده و این موضوع با توجه به ماسه‌ای بودن برخی زمین‌های این مناطق موجب ریزش چاه‌ها می‌شود.
با این همه ریزش چاه در کاشمر تنها صاحبان منازل مسکونی و کودکان را بی‌خانمان و قربانی نمی‌کند. براساس اظهارات برخی دیگر از مهندسان، حوادثی حین حفر چاه اتفاق می‌افتد که در آن کارگران نیز آسیب می‌بینند.
به هر حال اکنون زنگ خطر به صدا درآمده است. چاه‌های حفر شده در زیر پی ساختمان‌ها در حال تبدیل شدن به اژدهایی خفته برای بلعیدن ساختمان‌هاست.
سازندگان ساختمان، مهندسین ناظر و مسئولان شهر و مدیریت شهری باید برای پیش‌بینی خطر و دفع آن به خصوص در زمین‌هایی با خاک رُس اقدامات لازم را مدنظر قرار دهند در غیر این‌صورت ایجاد خسارت و حتی فروریختن ساختمان‌ها دور از انتظار نخواهد بود.
به نظر می‌رسد اهتمام بیشتر برای رعایت تراکم‌های مجاز ساختمان و رعایت ضوابط طرح تفصیلی، پیش‌بینی روش‌های ایمن برای دفع فاضلاب خانگی نظیر سپتیک از سوی مهندسین نظام مهندسی، تسریع در احداث سیستم اگو برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری از اقداماتی است که در بهبود شرایط و رفع خطر تأثیر به سزایی دارد.
