روستای فدافن، در دل شهرستان کاشمر، بهعنوان یک نمونه برجسته از تحولات فرهنگی در ایران معاصر شناخته میشود. در سال ۱۳۹۶، این روستا با دریافت عنوان «اولین روستای دوستدار کتاب ایران»، پیامی قاطع به جامعه ارسال کرد؛ پویایی فرهنگی میتواند بر محدودیتهای فضایی و اداری غلبه کند.
فدافن، بهعنوان یک برند فرهنگی ملی، درعینحال در عرصه عینی و فیزیکی خود، سکوت کرده است. در ورودیها، میدانها و فضاهای عمومی روستا، هیچ نماد یا اِلمان فرهنگی وجود ندارد که هویت منحصربهفرد آن را به نمایش بگذارد.
رئیس اداره کتابخانههای عمومی کاشمر، با اشاره به اینکه ساختمان کتابخانه روستای فدافن در سال ۱۳۹۳ افتتاح شده، گفت: در سال ۱۳۹۶، کتابخانه فدافن موفق به کسب عنوان «روستای دوستدار کتاب» در سطح کشور شد. این جشنواره هرساله برگزار میشود و تاکنون تنها دو روستا در خراسانرضوی موفق به دریافت این عنوان مهم شدهاند.
محمدرضا بدیعزادگان، روستای دوستدار کتاب را بهعنوان یک برند برای فدافن دانسته و تصریح کرد: متأسفانه بسیاری از اهالی از این موفقیتها بیخبرند.
وی همچنین از غیبت دیوارنوشتهها، تندیسها یا المانهای فرهنگی در روستا ابراز تأسف کرد و گفت: انتظار داریم اعضای شورای روستای فدافن در ورودی روستا و حتی در ورودی کاشمر، نشانی از روستای دوستدار کتاب قرار دهند تا بتوانیم فدافن را بهتر معرفی کنیم.
وی همچنین به جشنواره بوم و نوا که توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار میشود اشاره کرد و گفت: فدافن بهعنوان «روستای چشمه معرفت» معرفی شده است.
بدیعزادگان با اشاره به اینکه کتابخانهها به فرهنگسراهای اجتماعی تبدیل شدهاند و دیگر صرفاً مکانی برای امانت کتاب و مطالعه نیستند، بیان کرد: در کتابخانه فدک روستای فدافن، فعالیتها فراتر از امانت کتاب رفته و برنامههای متنوعی برگزار میشود.
لزوم توسعه فرهنگ مطالعه و توزیع عادلانه امکانات فرهنگی
هنگامی که یک روستا به شهرت فرهنگی میرسد اما سیمای محیطی آن روایتگر این هویت نیست، نوعی گسست میان محتوای فرهنگی و فرم کالبدی رخ میدهد. برای فدافن، این کمبود میتواند پیامدهای تربیتی و اجتماعی نیز داشته باشد. جوانان و کودکان که بیشتر هویت فرهنگی خود را از محیط پیرامون میآموزند، در غیاب چنین نشانههایی ممکن است ارتباط عمیقتری میان افتخارات فرهنگی روستا و زندگی روزمرهشان برقرار نکنند. وجود یک المان مرتبط با کتاب، علاوه بر تقویت احساس تعلقخاطر و هویت بومی، میتواند نماد ماندگاری از پیشینه فرهنگی فدافن باشد و حتی بهعنوان جاذبهای برای گردشگری فرهنگی عمل کند.
علی توکلی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهرستان کاشمر، عنوان «روستای دوستدار کتاب» را برای فدافن افتخاری بزرگ دانست و اعلام کرد: کمتر روستایی در استان موفق به کسب این عنوان شده است.
وی افزود: از سال 96 که فدافن به این عنوان نائل شد، بهطور مداوم یک سهمیه در نمایشگاه بینالمللی کتاب را به خود اختصاص داده و امسال نیز بهعنوان یکی از ۶ روستای برتر در حوزه شاخصهای فرهنگی و هنری استان خراسان انتخاب شده است.
توکلی وضعیت کتاب و کتابخوانی در روستای فدافن را مطلوب ارزیابی کرد و گفت: این روستا با چنین افتخاراتی، متأسفانه هیچ المان و نمادی از کتاب در ورودی و داخل خود ندارد.
وی همچنین بیان کرد: در راستای رفع این مشکل، آمادگی همکاری برای طراحی و ساخت المان را داریم و بخشی از هزینهها را نیز متقبل خواهیم شد تا هرچه زودتر نمادی ماندگار برای روستا تهیه و نصب شود.
توکلی در ادامه از آغاز هفته فرهنگی روستای فدافن همزمان با هفته کتاب خبر داد و گفت: برای نخستین بار، جشن کتاب در محل سالن ورزشی روستا با حضور پرشور دانشآموزان، مسئولان و اهالی فدافن و سایر روستاهای اطراف برگزار خواهد شد.
جایی که هنوز چراغ کتاب و مطالعه خاموش نشده
در دنیای امروز، که رواج شبکههای مجازی و محتوای سریع و لحظهای، فرصت اندیشیدن و مطالعه عمیق را از بسیاری گرفته است، کتاب بیش از هر زمان دیگری در سایه فراموشی قرار دارد. در کنار تمام این تحرکات فرهنگی، بیتوجهی ساختاری به جایگاه کتاب و فرهنگ مطالعه در سطح سیاستگذاری و مدیریت فرهنگی مسئلهای است که فعالان محلی همچنان با آن دستوپنجه نرم میکنند.
حسین افشاری، یکی از مروّجان کتابخوانی، به ارزش تلاشهای مردمی و داوطلبانه اهالی فدافن در شرایط کنونی اشاره کرد و گفت: در زمانهای که کتاب به حاشیه رانده شده، این تلاشها ارزش دوچندانی دارد.
وی همچنین بر ضرورت سرمایهگذاری فرهنگی در حوزه کودک و نوجوان تأکید و خاطر نشان کرد: هر اقدامی که در زمینه کتاب برای نسل آینده انجام شود، در واقع سرمایهگذاری بلندمدتی برای آینده جامعه است.
تربیت ذهنهای پرسشگر و خلاق تنها از مسیر کتابخوانی میگذرد و بیتوجهی به این مسئله میتواند در سالهای آینده به فقر فرهنگی منجر شود. با وجود چنین هشدارهایی، فدافن همچنان نمونهای از پایداری فرهنگی است. این روستا توانسته است با فعالیت جمعی مردم، نهادهای مدنی و مدارس خود، به الگویی از یک جامعه کوچک فرهنگی تبدیل شود. اما نبود زیرساختهای حمایتی و عدم حضور نمادهای فرهنگی نشان میدهد که این تلاشها همچنان بر دوش مردم است، نه در گرو سیاستهای کلان فرهنگی.
افشاری در ادامه تأکید کرد: فدافن همه معیارهای لازم برای تبدیل شدن به مرکز مطالعات و فرهنگ کتاب در منطقه را دارد. اگر برنامهریزی دقیق و حمایت نهادهای مسئول در کنار کنش داوطلبانه مردم قرار گیرد، کاشمر میتواند به پایتخت فرهنگ کتاب کشور تبدیل شود.
فدافن یک روستای پیشرو در حوزه فرهنگ و کتابخوانی
فدافن بهعنوان یک روستای پیشرو در حوزه فرهنگ و کتابخوانی، نیازمند تلاشهای مستمر برای معرفی قابلیتها و موفقیتهای خود است. این روستا با داشتن کتابخانه فدک، بهعنوان یکی از فعالترین کتابخانهها در استان شناخته میشود و میتواند الگوی مناسبی برای دیگر روستاهای شهرستان کاشمر باشد.
فرماندار و رئیس انجمن کتابخانههای عمومی کاشمر، بر جایگاه منحصربهفرد فدافن تأکید کرد و گفت: باید قدر این موفقیت بزرگ دانسته شود و تلاش مضاعفی برای معرفی هرچه بهتر این روستا صورت گیرد.
محمد قربانی، همچنین به اقدامات عملی در حوزه زیرساختی اشاره و بیان کرد: پیگیریهای لازم برای نصب المان مناسب در روستا در جریان است تا این دستاورد فرهنگی بهصورت عینی در منظر عمومی قرار گیرد.
وی همچنین ابراز امیدواری کرد: این موفقیت باید انگیزهبخش دیگر روستاهای شهرستان کاشمر شود تا آنها نیز به جمع روستاهای فعال در حوزه کتاب بپیوندند.
قربانی کتابخانه فدک را یکی از فعالترین کتابخانهها در سطح استان دانست و تصریح کرد: این جایگاه، مرهون برنامههای نوآورانه و ابتکاری آن است.
***
در نهایت، روستای فدافن بهعنوان «اولین روستای دوستدار کتاب» در خراسانرضوی، نماد موفقی از تلاش جمعی برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی است. با وجود دستاوردهای چشمگیر فرهنگی و اجتماعی، این روستا هنوز فاقد نمادها و المانهای فرهنگی است که هویت و افتخاراتش را در منظر عمومی منعکس کند. اگر حمایتهای لازم از سوی نهادهای فرهنگی و اجتماعی صورت گیرد، فدافن میتواند به الگویی برای دیگر روستاها تبدیل شده و بهعنوان یک مرکز فرهنگی معتبر در کشور شناخته شود.
