پس از ترور دانشمند کشورمان «شهید محسن فخری‌زاده»، نمایندگان مجلس شورای‌اسلامی اقدام به تصویب طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران» نمودند، که به قول صادق زیباکلام «خلاصه آن، توقف همکاری با برجام، خروج از پروتکل الحاقی، قطع احتمالی رابطه با آژانس و بالاخره احتمال گرفتارشدن ایران ذیل بند ۷ منشور است». به همین دلیل، این اقدام مجلس با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی چهره‌های شاخص سیاسی و اقتصادی روبرو شد و حتی رئیس‌جمهور هم اعلام کرد؛ «دولت به اتفاق آرا، قانون مجلس را برای کشور مفید نمی‌داند.» و کشور دوست و شریک ما در منطقه یعنی روسیه هم این‌چنین واکنش نشان داد که؛ «با احساسات نمی‌توانید منافع ملی خودتان را پیگیری کنید.»
مصوبه اخیر مجلس از جهات مختلف قابل تأمل است:
1ـ اولین موردی که می‌توان به آن اشاره کرد، نام و عنوان «طرح اقدام راهبردی برای رفع تحریمها»ست که بر روی آن گذاشته‌اند و معلوم نیست چه ارتباطی با محتوا دارد؛ زیرا محتوای این طرح، اعلام نوعی اولتیماتوم در راستای کاهش تعهدات برجامی و نهایتاً خروج ایران از برجام است. لذا این سؤال پیش می‌آید؛ این قانون چگونه می‌تواند موجب رفع تحریمها شود؟ زیرا پس از خروج آمریکا از برجام، مجموعه‌ای از اقدامات در جهت کاستن از تعهدات برجامی توسط ایران صورت گرفت، ولی عملاً نتوانست تأثیری بر کاهش تحریمها بگذارد. بنابراین تصور این‌که اگر ما اولتیماتوم بدهیم که بازرسان آژانس را راه نمی‌دهیم، میزان غنی‌سازی اورانیوم را بالا می‌بریم و تجهیزاتی که در برجام منع شده را مورد استفاده قرار می‌دهیم، تحریمها برداشته می‌شود، محل تردید می‌باشد. نام و عنوان این مصوبه آنقدر ابهام دارد که حتی کریمی قدوسی گفت: «در این طرح، راهبردی برای لغو تحریمها نمی‌بینم» و جالب‌تر از همه آن‌که، در متن طرح مصوب مجلس، هیچ اسمی از آمریکا برده نشده است و از پنج کشور دیگر یعنی آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه خواسته شده تا «نسبت به اجرای تعهدات خود و رفع کامل تحریمها از جمله هسته‌ای، نظامی، حقوق بشری و امثال آن علیه جمهوری‌اسلامی ایران اقدام کنند.» بدیهی است آن کشورها بپرسند؛ مگر ما ایران را تحریم کرده‌ایم که خواهان رفع تحریمها از سوی ما هستند؟
عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپولتیک و سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان می‌گوید: «اگر مبنا لغو تحریمها است، که ایران در همین زمینه در حال تلاش است و در آن سو و طرف جدید آمریکایی نیز در تلاش برای بازگشت به توافق هسته‌ای و احتمالاً لغو تحریمها است. اگر نمایندگان مجلس خواستار اقدامی بودند، باید صبر می‌کردند تا مشخص شود اقدامی از سوی طرف مقابل صورت می‌گیرد یا خیر. در صورت عدم اقدام، آن‌گاه می‌توانستند مصوبه‌ای را تصویب کنند.»
2ـ استدلال نمایندگان برای این مصوبه، بالا بردن قدرت چانه‌زنی دولت برای بازگرداندن آمریکا به برجام و لغو تحریم‌هاست. به باور موافقان این طرح، مماشات با غربی‌ها پاسخ نداده، بنابراین زمان آن رسیده که با زبان تهدید و ارعاب با آنها سخن گفته شود، ایران از پروتکل الحاقی خارج شود یا دست‌کم تهدید به خروج نماید تا غربی‌ها حساب کار دستشان بیاید و عقب‌نشینی کنند. اما تجربه نشان داده که هیچ‌گاه برخورد ستیزه‌جویانه با غرب کمکی به تأمین منافع ملی کشور نکرده است. دکتر علیرضا سلطانی استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد سیاسی بین‌الملل معتقد است: «این طرح نه تنها موجب تقویت مواضع دولت نخواهد شد، بلکه جایگاه و مواضع ایران را به شدت دچار ضعف و مخاطره می‌کند. مهمتر این‌که موقعیت و قدرت مانور لابی‌های عربی و اسرائیلی را که به شدت به دنبال جلوگیری از ورود آمریکا به برجام هستند را تقویت می‌کند.» سعید لیلاز، تحلیلگر مسائل سیاسی و اقتصادی هم می‌گوید: «مطمئناً نتیجه اجرای چنین قانونی، بازگشت جدی‌تر تحریمها خواهد بود.»
3ـ زمان تصویب این طرح نیز جای سؤال و ابهام دارد زیرا این طرح می‌توانست قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به تصویب نمایندگان مجلس برسد. علی مطهری می‌گوید: «این مصوبه مجلس، به نظر من، یک مقدار بی‌موقع بود. یعنی مجلس باید صبر می‌کرد تا رفتار دولت جدید آمریکا را ببیند و متوجه شود که آمریکا و اروپا در دوره جدید چگونه می‌خواهند عمل کنند؛ سپس اگر نیازی به یک قانون جدید بود، قانون جدیدی وضع می‌کرد.» نکته دیگری که در خصوص طرح نمایندگان مجلس جای تأمل و سؤال دارد، این است که چرا نمایندگان مجلس پس از شکست ترامپ در انتخابات و امکان تغییر در تصمیمات بین‌المللی چنین طرحی را تصویب نمودند؟ لذا این نکته به ذهن می‌رسد که زمان انتخاب شده برای ارائه و تصویب این طرح، بیش از آن‌که متأثر از اقدام تروریستی اخیر باشد، متأثر از نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا است که زمینه روانی و سیاسی احتمال رسیدن به تفاهم و حل مشکلات فی ما بین ایران و آمریکا از راه مذاکره را بیشتر کرده است.
4ـ رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، هم در جریان تبلیغات انتخاباتی خود و هم پس از پیروزی، بر این موضع تأکید کرد که آمادگی برگشت به برجام و حل و فصل مسائل فی مابین با ادامه مذاکرات را دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که عواملی در داخل و خارج از آمریکا، از این موضوع ناراحتند و در صدد کارشکنی و ایجاد مانع بر سر راهِ این تصمیم برآمده‌اند. لابی عربی ـ اسرائیلی به شدت به دنبال جلوگیری از تصمیم بایدن برای ورود به برجام است و در این مسیر از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نمی‌نماید، زیرا مقاومت ایران برای حفظ برجام پس از خروج آمریکا، سیاست‌ها و برنامه‌های ترامپ و لابی عربی ـ اسرائیلی برای ایجاد اجماع جهانی علیه ایران را به هم ریخته است. به قول محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان؛ «در دوره اول برجام، اجماع امنیتی جهانی علیه ایران شکست خورد و علت اصلی نگرانی صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها در بر جام، از بین رفتن این اجماع جهانی بود. علت نگرانی صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها از امضای برجام این بود که برجام، تهدید امنیتی ایران را از بین برد و شش قطع‌نامه شورای امنیت نیز بدون این‌که علیه ایران اجرا شود از بین رفت. برجام یک توافق حقوقی بین شش کشور که اختیار از شورای امنیت داشتند، بود و ۱۰۴ صفحه سند برجام آنقدر قوی تدوین شده بود که چهارسال ترامپ نتوانست ایران را در سازمان ملل و یا شورای امنیت محکوم کند.» بنابراین، اکنون در صورت خروج ایران از این توافق، راه برای فشار بیشتر و اجماع جهانی علیه کشورمان باز خواهد شد و به قول علی مطهری: «اگر قرار باشد مصوبه اخیر مجلس اجرا شود و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران لغو گردد، روسیه و چین هم طرف آمریکا را خواهند گرفت و ممکن است اجماع جهانی علیه ایران بوجود آید.»
5ـ برخی نیز بر این باورند که نمایندگان اصولگرا و انقلابی مجلس، خود نیز بر ضرورت برون رفت از این وضعیت و حل مشکلات از طریق ایجاد تفاهم و احیاناً مذاکره موافقند ولی تمایلی ندارند که این مهم در مدت باقیمانده دولت آقای روحانی صورت گیرد زیرا چنانچه مشکلات ناشی از تحریمها تا انتخابات1400 همچنان ادامه یابد، آنان می‌توانند از مشکلات موجود، در جهت تبلیغات انتخاباتی علیه رقبای خود استفاده کنند. علی مطهری در تأیید این نظر اعلام می‌کند که: «اگر بازگشت آمریکا به برجام به خوبی انجام شود و با روی کار آمدن آقای بایدن برخی تحریمها لغو شوند، قطعاً یک گشایش اقتصادی در کشور ایجاد خواهد شد و مردم تا حدی به آینده اقتصادی کشور امیدوارتر می‌شوند و مشارکت بیشتری در انتخابات ریاست‌جمهوری خواهند داشت. در صورت بالا بودن مشارکت مردم در انتخابات، معمولاً افراد و گروه‌های تندرو رأی نمی‌آورند.» بنابراین، بسیاری از تحلیلگران براین عقیده‌اند که تصویب‌کنندگان این طرح به دنبال آن هستند مانع پیوستن آمریکا به برجام تا قبل از پایان دولت فعلی شوند و حتی اگر هم بایدن در این مدت به وعده خودش عمل کند و تحریمها را لغو نماید، این عمل را مصادره به مطلوب کنند و آن را متأثر از مصوبه مجلس و اقدام خودشان بشمارند و به عنوان برگ برنده برای انتخابات 1400 از آن استفاده کنند. لذا عباس عبدی، فعال سیاسی پیشنهاد می‌کند که: «اصلاح‌طلبان و سایر نیروهای خیرخواه ملت و کشور صریحاً اعلام کنند که هیچ ادعایی در جریان انتخابات۱۴۰۰ نخواهند داشت و راه را به طور کامل برای این جریان بی‌مسئولیت و قدرت‌طلب باز می‌گذارند، مشروط بر این‌که از این اقدامات تخریبی دست بردارند و اجازه دهند برجام برگردد و اقتصاد و جامعه و مردم ایران نفسی تازه کنند و از این وضع موجود خلاص شوند.»
سعید لیلاز، تحلیلگر مسائل سیاسی و اقتصادی هم اعلام کرد: «من صراحتاً می‌گویم که متأسفانه مسأله بیشتر ناظر به انتخابات 1400 است. من معتقدم این آقایان نه منافع کشور که حتی باورهای خود را هم الآن دنبال نمی‌کنند و عطَش ریاست‌جمهوری 1400 همه کارهای‌شان را تحت تأثیر قرار داده است. خیلی تأسف‌بار است که برخی فکر می‌کنند چون آرام شدن شرایط و کاهش تحریمها و تنش‌های خارجی می‌تواند روی انتخابات آینده تأثیر بگذارد، جلوی این روند را می‌گیرند.»
6ـ در حال حاضر بیشترین تلاش‌ها برای هم زدن برجام، از سوی کشورهای عربی صورت می‌گیرد. این در حالی است که در سال‌های گذشته، رژیم صهیونیستی بیشترین فشارها را در این زمینه وارد می‌کرد اما اخیراً اتحاد نانوشته‌ای بین کشورهای عربی و اسرائیل پدید آمده که البته در ایجاد چنین اتحادی، ایران نیز بی تأثیر نبوده است. در حال حاضر دشمنی اعراب منطقه، از اسرائیل به سمت ایران تغییر یافته است و لذا ایران به جای این‌که با طرح مسائلی مثل خروج از برجام، به سمت خراب کردن ارتباطات نیم بند خود با اروپا و غلتاندن آنها به دامن آمریکا و اسرائیل حرکت کند، باید تلاش کند تا از این فرصت بهترین و بیشترین استفاده را در جهت تأمین منافع ملی و حل مسائل و مشکلات موجود بنماید.
در پایان، با توجه به این‌که رهبری اعلام کردند که « اگر بتوان تحریم را رفع کرد، حتی یک ساعت هم نباید تأخیر کنیم.» و «اگر بتوان با روش درست، عاقلانه، ایرانی ـ اسلامی و عزتمندانه تحریمها را برطرف کرد باید این‌کار را انجام داد.» حال باید دید مجلس و نمایندگان انقلابی چه رفتاری را در پیش خواهند گرفت؟
