تمامی پهنه اقلیمی منطقه ترشیز در شرایط بسیار شدید خشک‌سالی قرار دارد. سال‌هاست آسمان بخیل شده و از بارش‌های به موقع و رودخانه‌های پرآب و خروشان در منطقه‌ای که روزگاری به دلیل باغات و میوه‌های رنگارنگش به شربت خانه خراسان شهرت داشت، خبری نیست. وضعیت به گونه‌ای شده که نه تنها برای نسل جدید کلمه برف به واژه‌ای بیگانه تبدیل شده بلکه براساس آمارها و شواهد، بارش‌ها همه ساله کاهش بیشتری داشته و تابستان و زمستان، خشک‌تر از قبل می‌شود. سونامی خشک‌سالی آن‌ چنان بر جان این منطقه افتاده که درخت، باغ، چشمه، قنات، حیات‌وحش و… از آسیب آن در امان نمانده‌اند.

دهان خشک زمین همچنان رو به آسمان باز است!

رئیس هواشناسی کاشمر، خلیل‌آباد و کوهسرخ در همین خصوص می‌گوید: مهم‌ترین پارامترهایی که در سال زراعی گذشته باید مدنظر و مورد ارزیابی قرار گیرد، بارش و دما به عنوان دو مؤلفه اساسی هستند که بر روی موضوعات مختلف می‌توانند تأثیرگذار باشند.

علی اصغرزاده افزود: در فصل زراعی گذشته حجم بارندگی در ایستگاه کاشمر 106 میلیمتر بوده که در مقایسه با سال قبل 12.5 درصد افزایش بارش داشته‌ایم، اما در مقایسه با آمار بلند مدت 42 درصد کاهش حجم بارش ثبت شده است.

وی با اشاره به این‌که میزان بارش‌ها در هر سال نسبت به سال قبل کاهش بیشتری دارد و این به شدت نگران کننده است، بیان کرد: اگر بعضاً 5 یا 10 درصد افزایش حجم بارش گزارش می‌شود، زیاد تأثیرگذار نیست.

اصغرزاده با بیان این‌که در خلیل‌آباد هم حجم بارش‌ها همین گونه بوده است، گفت: علیرغم این‌که ریوش به لحاظ توپوگرافی و اقلیمی شرایط متفاوتی نسبت به دشت کاشمر و خلیل‌آباد دارد و با160میلیمتر بارندگی، دومین شهر پربارش استان نام گرفت؛ اما در مقایسه با آمار بلندمدت 31 درصد کاهش بارندگی داریم.

وی اذعان کرد: هرچند میزان ۱۰۶میلیمتری بارش کاشمر در مقایسه با ۱۱۱ میلیمتر متوسط بارش کل خراسان‌رضوی که اتفاق افتاده تقریبا اختلاف زیادی نیست، اما متوسط حجم بارش‌های استان نسبت به سال زراعی قبل ۳۲ درصد و نسبت به بلندمدت ۴۲.۵ درصد کاهش داشته است .

رئیس هواشناسی کاشمر، خلیل‌آباد و کوهسرخ وضعیت بارش‌ها را در خراسان‌رضوی و به خصوص منطقه ترشیز رضایت‌بخش ندانست و تصریح کرد: بر اساس شاخصSPEI  تمامی پهنه اقلیمی منطقه ترشیز در شرایط بسیار شدید خشک‌سالی قرار دارد.

اصغرزاده با بیان این‌که علیرغم بارش‌های بسیاری که در ریوش داشتیم اما این وضعیت حتی برای حوزه آبریز وسیع کوهسرخ کارساز نبود؛ اظهار کرد: هرچند بعضاً صحبت‌هایی در خصوص پدیده ال‌نینو و یا پایان خشک‌سالی و شروع ترسالی می‌شود اما در واقع این گونه نیست و همچنان در خشک‌سالی هستیم، شاید در پایان سال نسبت به دو سال قبل وضعیت بهتری به لحاظ بارش‌ها داشته باشیم، اما به حدی نیست که خشک‌سالی را جبران کند.

ترسالی توهم است!

هرچند بارش‌های سال‌های 98 و 99 در کنار سیل‌آب‌های پیاپی، تصوری برای برخی افراد ایجاد کرده بود که این محدوده سرزمینی در حال عبور از دوران خشک‌سالی و ورود به دوره تَرسالی است، اما نظر کارشناسان و مدل‌های علمی هواشناسی خلاف این موضوع را تأیید و نشان داد ترسالی “توهمی” بیش نیست.

مدیر امور منابع آب کاشمر در خصوص آخرین وضعیت منابع زیرزمینی گفت: تمامی دشت‌های منطقه ترشیز به دلیل برداشت‌های بی‌رویه دهه‌های اخیر ممنوعه بحرانی، متزلزل و ناپایدار هستند.

حسین حکمتی‌فر اظهار کرد: هرچند به دلیل ترسالی سال‌های 98 و 99 و از سویی کنترل برداشت‌ها، افت سطح آب در دشت‌های منطقه کاهش یافت، اما خشک‌سالی شدید دوسال اخیر موجب شد مجدد در دشت کاشمر به افت دراز مدت حدود110سانتی‌متری نزدیک شویم و این بدان معناست که علاوه بر ضرورت جدی کنترل برداشت‌ها، تقویت مولفه‌های تغذیه آبخوان نیز اجتناب‌ناپذیر است.

وی با بیان این‌که سفره‌های زیرزمینی توان این‌که هر چه بخواهیم آب برداشت کنیم را ندارند، تصریح کرد: اگر بتوانیم در سال‌های ترسالی کسری مخزن ناشی از خشکسالی‌ها را جبران کنیم به پایداری منابع آب خواهیم رسید، در غیر این‌صورت با اثرات کنترل برداشت تضعیف خواهد شد.

حکمتی‌پور با تأکید بر این‌که در حال حاضر نه تنها از افزایش تعداد چاه‌های مجاز و یا تخصیص جدید به جد پیشگیری می‌شوند، بلکه در مواردی چاه‌هایی که مدت طولانی بدون دلیل موجه بهره‌برداری نشده باشند از مدار خارج خواهند شد؛ اذعان کرد: حتی برای مجوز اجازه کف‌شکنی و افزایش عمق برای چاه‌های مجاز موجود نیز دستورالعمل‌های بسیار سخت‌گیرانه‌ای همراه با تعدیل قطعی بخشی از پروانه بهره‌برداری وضع شده است.

این کارشناس حوزه آب در ادامه ضمن اشاره به تغییر اقلیم و تغییر نوع بارش‌ها از جمله کاهش برف و افزایش باران‌های سیل‌آسا و جابجایی مقادیر حدی پدیده‌های هواشناسی از جمله خشک‌سالی و سیلاب‌های مخرب، بر لزوم چاره‌اندیشی در راستای مهار سیلاب و تبدیل آن به جبران‌کننده پیامدهای ناشی از خشکسالی  از جمله توسعه طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در منطقه ترشیز تاکید نمود.

وی با بیان این‌که نیازی برای اثبات فرونشست زمین در منطقه نیست و همه می‌توانند آن را مشاهده کنند؛ اذعان کرد: در مناطق با بافت ریزدانه این فرونشست‌ها بیشتر دیده می‌شود. فرونشست‌ها نتیجه افت شدید آب‌های زیرزمینی هستند که حتی به پائین دست شهرهای منطقه هم رسیده است.

در خاتمه

ترشیز به سختی در حال گذر از سال‌های خشک است و عدم مدیریت حوزه‌های مختلف می‌تواند شرایط را تشدید کند. کمبود منابع آبی پایدار از چالش‌های مهم بخش کشاورزی است. سنتی بودن سامانه آبیاری باعث مصرف و هدرروی آب در سطح مزارع است و باید گفت که تلاش‌های انجام‌شده در جهت توسعه آبیاری تحت‌فشار و قطره‌ای علی‌رغم مؤثر بودن، کافی نیست و بیش از این باید در این راستا تلاش کرد.

امید است با بهره گرفتن از راهنمایی‌های کارشناسان، همچون استفاده از آبیاری مدرن در بخش کشاورزی، توجه و تلاش برای افزایش بهره‌وری آب، واقعی‌سازی قیمت‌ها، ایجاد بازار آب و کنترل حقابه‌ها، ایجاد تعاونی مدیریت کشاورزی در هر منطقه جهت بهره‌گیری از مدیریت جمعی بتوانیم گام مثبتی برای حفظ این سرمایه ملی برداریم.

ایکاش روزی برسد که مسئولین قوه قضاییه اعلام کنند؛ چندین مدیر که در گذشته به دلیل کوتاهی در کار و یا منافع شخصی! با تصمیمات غلط، خسارات فراوانی به این منطقه در هر رفت آب وارد کرده‌اند، به اشد مجازات محکوم شده‌اند!