صدای خاوران-براساس مستندات، حاشیه‌نشینی در کاشمر از دو دهه قبل افزایش چشم‌گیری یافته و اکنون این شهر رتبه ششم حاشیه‌نشینی خراسان‌رضوی را به خود اختصاص داده و حدود 13درصد از جمعیت 102 هزار نفری و 156 هکتار از مجموع 1400 هکتار این شهرستان درگیر معضل حاشیه‌نشینی و سکونتگاه غیررسمی هستند.
تورم، خشکسالی‌های پی در پی و نبودِ فرصت‌های شغلی در روستاها، منجر به مهاجرت ساکنان روستاها به حاشیه شهر کاشمر شده، به طوری‌که در حال حاضر بیش از 12 هزار نفر در مناطق حاشیه‌نشین شهر کاشمر که در ضلع شرقی شهر از شمال شرق تا جنوب شرق و نهایتاً جنوب غربی سکونت دارند که علی‌رغم کمبود امکانات رفاهی، اجتماعی و فرهنگی برای زندگی، ساکنان این مناطق چاره‌ای جز زندگی در خانه‌های غیرمقاوم خود ندارند.
9 منطقه مسیل شرقی، حسین‌آباد، گلشن و گوهر، ضلع جنوبی زیارتگاه شهیدمدرس، احمدآباد، نرگس شمالی، نرگس جنوبی و نسیم جنوبی محله‌هایی هستند که در کاشمر از آنها به عنوان سکونت‌گاه‌های غیررسمی یا مناطق حاشیه‌نشین نام برده می‌شود. در این مناطق اکثر خانواده‌ها شغل رسمی برای تأمین معاش خود ندارند و این افراد عموماً فاقد مهارت و تخصص و سرمایه هستند. برخی از آنها به مشاغل کاذب و مثل دستفروشی، تکدی‌گری، زباله‌گردی و گاه فعالیت‌های مجرمانه از جمله سرقت، خرید وفروش موادمخدر و انجام دیگر آسیب‌های اجتماعی روی می‌آورند.
(اپیزود اول) مسیل شرقی و خانه‌هایی در لبه کال
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته حاشیه مسیل شرقی با ۵۰.۴۶ هکتار بزرگترین سکونتگاه غیررسمی کاشمر است که در آن براساس آخرین آمار ۸۰۵ واحد ساختمانی ساخته شده و ۳ هزار و ۲۲۰ نفر در آنجا ساکن هستند.
در این منطقه بسیاری از ساخت و سازها در حریم و بستر کال احداث شده و اکنون وضعیت به گونه‌ای شده که اگر سیلابی جاری شود و ساختمانی تخریب گردد، شاهد حوادث بسیار ناگواری خواهیم بود.
حتی بسیاری از منازل از گذشته تاکنون بدون رعایت هیچ‌گونه اصول و ضوابط ساختمان‌سازی در لبه کال احداث شده هرچند امروزه افراد بسیاری در این بخش از حاشیه شهر ساکن هستند.
(اپیزود دوم) حسین‌آباد در سرما
حسین‌آباد با ۴۱.۵۳ هکتار رتبه دوم سکونت‌گاه‌های غیررسمی کاشمر را به خود اختصاص داده که طی دو دهه گذشته در این منطقه حدود ۵۱۸ واحد ساختمانی ساخته شده و دو هزار و ۷۲ نفر ساکن در آن شده‌اند.
اگرچه حسین‌آباد دومین سکونتگاه غیررسمی کاشمر اعلام شده اما مشکلاتش به مراتب بیشتر از سایر مناطق است، به طوری‌که فهیمه شیردل یکی از بانوان منطقه حسین‌آباد که از تیرماه سال 88 در این منطقه ساکن شده و اکنون به عنوان نماینده اهالی منطقه حسین‌آباد پیگیر مشکلات‌شان است؛ می‌گوید: درگیر بودن اغلب مردم ساکن در این محله با معضل فقر و بیکاری، عدم برخورداری از گاز، تلفن ثابت و آسفالت و راه مناسب، مدرسه، نانوایی، فضای سبز، ساخت و سازهای غیرمجاز در اطراف کال، فقر فرهنگی ناشی از فقر اقتصادی و معضلات اجتماعی مرتبط بر آن، گوشه‌ای از مهمترین مشکلات و معضلات محله حسین‌آباد است.
وی می‌افزاید: شغل اغلب مردان در این محله جمع‌آوری ضایعات، کارگری، دستفروشی و مشاغل ناپایدار فصلی و موقت است. اکثر قریب به اتفاق مردم این محله از روستاهای منطقه کوهستانی شهرستان کوهسرخ و برخی خانوارها نیز از نقاط دیگر شهر کاشمر هستند که به این محل مهاجرت کرده‌اند.
شیردل می‌گوید: اکنون نبود گاز اصلی‌ترین مشکل منطقه حاشیه‌نشین حسین‌آباد است.
او می‌افزاید: در حال حاضر نه تنها دور افتاده‌ترین روستاها از همه امکانات مناسب و بهداشتی برخوردارند بلکه به برخی از باغ ویلاهای بلوار سیدمرتضی در پشت تالار سی‌گل نیز گازرسانی شده است.
وی بیان می‌کند: برخی می‌گویند برای برخورداری از امکانات باید در طرف دیگر کال حسین‌آباد خانه می‌ساختیم اما با کدام پول؟ ما این زمین‌ها را به متری 10 هزار تومان خریدیم، اما طرف دیگر کال متری 500 هزار تومان است.
(اپیزود سوم) گوهر و گلشن در انتظار تحقق وعده‌ها
محله‌های گوهر و گلشن که در ضلع جنوبی آرامگاه مدرس کاشمر واقع شدند در رتبه‌های بعدی بیشترین تعداد حاشیه‌نشین قرار دارند. براساس آنچه پیش از این اعلام شده بود اکنون 500 خانوار با جمعیت دوهزار و 100 نفر در منطقه گوهر و گلشن که در کنار یکدیگرند، ساکن هستند.
گوهر هیچ فاصله‌ای با شهر ندارد و زمانی اعیان‌نشینان کاشمر در آن اقامت داشتند، اما امروز حال اهالی این منطقه شهر، بدتر از روستاست و اهالی خواستار رفع مشکلاتی هستند که سالها از آنها رنج می‌برند و معتقدند این محله این روزها از گوهر بودن، تنها کوله‌باری از مشکلات را یدک می‌کشد.
در همین خصوص حسین رجبی یکی از اهالی منطقه گوهر با بیان اینکه هنوز برخی از خانه‌های این محله فاقد گاز هستند و مجبورند از نفت برای گرمایش استفاده کنند، به مشکلات خانواده‌ها برای رفت و آمد و نبود خودروهای حمل و نقل عمومی اشاره کرده و می‌افزاید: متأسفانه هیچ وسیله نقلیه‌ای حاضر نیست به این منطقه بیاید، مگر اینکه دربست باشد.
رجبی با اظهار تأسف از اینکه در این منطقه چندین دامداری وجود دارد که مشکلات بسیاری از نظر بهداشتی برای اهالی به وجود آورده، مطرح می‌کند: با توجه به اینکه بوی تعفن این دامداری‌ها در تابستان بسیار آزار دهنده است، امیدواریم مسئولان مربوطه در این خصوص چاره‌ای بیندیشند.
همچنین رضا جعفری یکی از اهالی منطقه گلشن از معضل سگ‌های ولگرد در این محله سخن گفت و اظهار می‌کند: از ابتدای شب به خاطر وجود سگ‌های ولگرد و روشنایی کم به خصوص بانوان جرأت بیرون آمدن از خانه را ندارند.
وی اظهار می‌کند: اگرچه نام این محله را گلشن گذاشته‌اند اما با توجه به مشکلات و معضلاتی اصلاً وضعیت آن، با این اسم همخوانی ندارد.
(اپیزود چهارم) مقصران حاشیه نشینی
بدون شک حل مساله حاشیه‌نشینی به تنهایی از عهده شهرداری خارج است، دستگاه‌های مختلفی متولی این پدیده هستند که همگی باید اهتمام لازم را در رفع و مدیریت آن داشته باشند؛ متاسفانه در کشور ما یک دستگاه متولی برای موضوعی درنظر گرفته می‌شود در حالی که این دستگاه واحد از عهده رفع آن مشکل برنمی‌آید.
در همین خصوص مسئول دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری کاشمر با بیان اینکه در حال حاضر بالغ بر12500نفر در 9 منطقه حاشیه‌نشین و سکونتگاه غیررسمی زندگی می‌کنند و جمعیتشان همچنان رو به افزایش است، می‌گوید: از مساحت 1416 هکتاری محدوده شهر 156 هکتار آن را مناطق حاشیه‌نشین تشکیل می‌دهد.
احسان فخرایی با اشاره به اینکه براساس بررسی‌های صورت گرفته در سال 96 بالغ بر3100 واحد ساختمانی غیرمجاز در مناطق حاشیه‌نشین احداث شده است، اظهار می‌کند: حسین‌آباد، گوهر، گلشن، احمدآباد و ضلع غرب آرامگاه مدرس جزء اولین سکونت‌گاه‌های غیررسمی کاشمر هستند که از دو دهه قبل ساکنین این مناطق به جد افزایش یافته و با معضل حاشیه‌نشینی مواجه هستیم.
وی با اعلام اینکه کاشمر از نظر جمعیتی رتبه ششم استان را در موضوع حاشیه‌نشینی دارد، تصریح می‌کند: اگر برخی از واحدها در گذشته خدماتی را گرفته‌اند چون آن زمان ضوابط و قوانینی نبوده و اگر هم قوانینی اعلام شده بر اجرای آن نظارتی انجام نمی‌شد و این موجب شده اکنون برخی معترض شوند که چرا افرادی در خارج از محدوده آب و برق و گاز دارند و به برخی دیگر خدمات داده نمی‌شود.
مسئول دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری کاشمر عنوان می‌کند: چند سالی است که طرح حاشیه‌نشینی ابلاع شده و براساس آن ارائه هرگونه خدمات به املاک خارج از محدوده ممنوع شده و اگر خدماتی داده شود، تخلف صورت گرفته است. البته شاید برای ادارات آب، برق، گاز و مخابرات دستورالعمل‌های جداگانه‌ای ابلاغ شده باشد.
وی می‌گوید: رفع مشکلات حاشیه‌نشینی تنها بر عهده شهرداری نیست و تمامی دستگاه‌های اجرایی درگیر هستند و نمی‌توانند نسبت به این موضوع بی‌تفاوت باشند.
فخرایی با بیان اینکه100درصد واحدهای مسکونی خارج از محدوده فاقد سند هستند، اظهار می‌کند: کسانی که به طور غیرمجاز و در حاشیه‌ها در زمین‌های کشاورزی اقدام به ساخت و ساز می‌کنند بعد از مدتی انتظار دریافت همه نوع خدمات دارند، در صورتی که خدمات فقط در آب و برق و گاز خلاصه نمی‌شود و باید امنیت، امکانات آموزشی بهداشت و درمان، آسفالت و روشنایی و… هم برایشان فراهم شود.
مسئول دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری کاشمر با بیان اینکه برای برون رفت از معضل حاشیه‌نشینی ابتدا باید جلوی گسترش آن گرفته شود، عنوان می‌کند: نمی‌شود واحدهای ساخته شده در مناطق حاشیه نشین را تخریب نمود و ساکنان آن را بیرون کرد، اما حال که حاشیه‌نشینی شکل گرفته ابتدا باید مطالعات لازم صورت گیرد و محدوده هر منطقه مشخص و مانع گسترش آن شد، سپس خدمات لازم را ارائه نمود، البته به شرط آن‌که مشکلات سند و برخی خلاها به گونه‌ای جبران شود.
وی بیان می‌کند: متاسفانه تصمیماتی که برای مناطق حاشیه‌نشینی گرفته می‌شود ضمانت اجرایی ندارد به طوری‌که با تغییر دولت‌ها دستورالعمل‌ها و قوانین هم تغییر می‌کند.
فخرایی می‌افزاید: شهرداری با کسی پدر کشته‌گی ندارد که خدمات ندهد بلکه قوانین موجود اجازه نمی‌دهد، وقتی مسئولان بالادستی می‌گویند خدمات نباید داده شود، شهرداری چه کاری از دستش بر می‌آید.
وی می‌گوید: بعضأ همان‌هایی که می‌گویند خدمات ندهید در پشت تریبون می‌گویند به حاشیه نشین ها باید توجه شود ولی از سویی سازمان بازرسی پیگیر می‌شود که با چه مجوزی خدمات داده شده است.
اپیزود آخر) کاهش حاشیه‌نشینی در گرو عدالت اقتصادی
بدون شک صرف برنامه نوشتن گره‌ای از مشکل حاشیه‌نشینی باز نمی‌کند رفع معضل حاشیه‌نشینی مستلزم عزم و اراده جدی مسئولان و تأمین اعتبار لازم است، متاسفانه در این رابطه شاهد هیچ‌گونه تلاشی از سوی دستگاه‌ها برای بهبود وضعیت حاشیه‌نشینان نیستیم، زمانی می‌توان به کاهش حاشیه‌نشینی در کشور امیدوار بود که عدالت اقتصادی در تمامی نقاط کشور برقرار شود، اگر عدالت اقتصادی در تمامی نقاط کشور برقرار نشود نه تنها گره‌ای از مشکل حاشیه‌نشینی باز نخواهد شد بلکه روز به روز به تعداد حاشیه‌نشینان هم افزوده می‌شود.
اگر به مشاغل خانگی و صنایع دستی قشر روستایی توجه داشته باشیم، شاهد کاهش حاشیه‌نشینی خواهیم بود زیرا این افراد با میل و رغبت به مهاجرت روی نمی‌آورند بلکه از روی ناچاری و برای تأمین معیشت خود اقدام به مهاجرت و انتخاب حاشیه‌ها برای زندگی می‌کنند.
