اجرای پروژه نهضت ملی مسکن در یک مکان خاص، و بررسی مسائل و مشکلاتی که در آینده با اجرای آن دامن‌گیر مردم این شهر خواهد شد، یکی از گزارش‌هایی است که تاکنون بارها از ابعاد و جنبه‌های مختلف به آن پرداختیم و اعلام کردیم فعالان محیط‌زیست و کارشناسان آب و خاک، تلاش‌های بسیاری برای جلوگیری از اجرای آن در محل فعلی کردند و حتی کارزاری در فضای‌مجازی نیز در این رابطه تشکیل شد؛ اما متأسفانه “مسئولان غیربومی” این شهر به‌جای بررسی دغدغه‌های “کارشناسان بومی” و شنیدن صحبت آن‌ها، اقدام به صدور بیانیه‌ای نمودند که در آن اما و اگرهای فراوانی وجود دارد و همچنان اصرار بر اجرای پروژه در همان مکان را دارند.
این‌که در آینده چه کسی پاسخ‌گوی فاجعه‌ای خواهد بود که با اجرای این پروژه در محل مورد نظر پیش خواهد آمد، مشخص نیست اما قطعاً با تغییر دولت و مسئولان فعلی، ابعاد دیگری از این اقدام غیرکارشناسی مشخص خواهد گردید که آن زمان دیگر کاری از کسی بر نمی‌آید.
*مسئولی که بیانیه امضاء کرد، ولی از جزئیات آن بی‌خبر بود!
چندی قبل کارزاری از سوی فعالان محیط‌زیست برای ضرورت توقف نهضت ملی مسکن در مکان فعلی تهیه و منتشر شد و در مقابل، پنج نفر از مسئولین در بیانیه‌ای اعلام کردند، اگر نکاتی رعایت و اجرا شود، برای اجرای پروژه در آن مکان مشکلی به وجود نمی‌آورد. یکی از بندهای مهم آن بیانیه که رئیس آب و فاضلاب امضاء نموده بود، “اجرای طرح جمع‌آوری فاضلاب‌شهری در سایت نهضت ملی مسکن و ایجاد تصفیه‌خانه محلی فاضلاب با تجهیزات بروز و استاندارد زیست‌محیطی در محل است.“
برای اطلاع از آخرین جزئیات طرح فاضلاب به سراغ مسئول این اداره در کاشمر رفتیم که اعلام شد؛ خبری از جزئیات موضوع ندارند! و با معاون مدیرکل تماس بگیرید، فقط می‌دانستند طرح تهیه گردیده و اعتبار مورد نیاز توسط استان پیش‌بینی شده و پیگیر جذب اعتبار هستند.
در ادامه با مهندس جهان‌طلب معاون مدیرکل شرکت آب و فاضلاب خراسان‌رضوی تماس گرفته شد که اعلام گردید؛ گزارش مربوطه را باید از سوی مهندس سهرابی دیگر معاون پیگیر شویم که پس از تماس با ایشان، پاسخی دریافت نشد و مجدد باید با فرد دیگری تماس گرفته می‌شد که آن‌هم به نتیجه نرسید.
* سلامت آب شُرب شهر، درخطر است!
وقتی مسئولان مربوطه پاسخ‌گوی سؤال ما نبودند، برای این‌که بدانیم با اجرای این پروژه در مکان فعلی چه اتفاقی خواهد افتاد، با یکی از کارشناسان و متخصصین حوزه آب و خاک به گفت‌وگو پرداختیم.
دکتر هادی معماریان در همین خصوص گفت: اگرچه در ماه‌های اخير پروژه نهضت ملی مسکن در بسياري از شهرهاي کشور کليد خورده و عمليات اجرايي آن شروع شده است، اما در کاشمر اين پروژه با ثبت‌نام از متقاضيان (حدود 16 هزار متقاضي اوليه) آغاز شد که عمليات اجرايي آن متأسفانه با يک جانمايي اشتباه بوده است.
وی با بیان این‌که جانمایی این پروژه بر روي آسیب‌پذیرترین بخش آبخوان کاشمر آغاز شده است، به تشریح وضعیت منطقه پرداخت و افزود: بر اساس تقسيمات مركز تحقيقات منابع آب ايران “تماب”، دشت كاشمر با مساحت حدود 2042 کيلومتر مربع يكي از واحدهاي مطالعاتي در حوضه آبريز فلات مركزي ايران است.
وی خاطر نشان کرد: اين دشت از شمال با دشت ريوش، از شرق با دشت ازغند، از جنوب با دشت فیض‌آباد و دشت بجستان و از غرب با دشت بردسكن و دشت قاسم‌آباد همسايه است.
معماریان با بیان این‌که پايش وضعيت آبخوان دشت كاشمر از طريق 28 چاه پيزومتري حفر شده در دشت توسط شركت سهامي آب منطقه‌ای خراسان انجام می‌شود، عنوان کرد: بر اساس آمار موجود، اُفت سفره زيرزميني دشت كاشمر سالانه حدود يک‌متر است و اين آبخوان با کسري معادل 36 ميليون مترمكعب مواجه است.
وی گفت: كيفيت آب زيرزميني در ناحيه شمال شرق (محل احداث نهضت ملی مسکن)، شيرين است و در امتداد غرب و جنوب با كاهش كيفيت همراه می‌شود. در برخي نواحي جنوبي كيفيت آب به‌صورت شور و لب‌شور است. ضمن اين‌که اين دشت جزو شش دشت بحراني استان با بيشترين ميزان فرونشست زمين (حدود 11 تا 28 سانتيمتر) در سال است.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: نقشه‌ها نشان می‌دهد كه شيب سطح ايستابي در دشت كاشمر جهت شرقي ـ غربي دارد و با توجه به وضعيت توپوگرافي و شبكه آبراهه‌های دشت، بيانگر اين نكته است كه تغذيه آبخوان كاشمر از سمت شرق در محل احداث نهضت ملی مسکن و متأثر از آبراهه‌های خروجي از ارتفاعات ناحيه شمالي دشت است.
معماریان اذعان کرد: تمامی طرح‌های تغذيه مصنوعي و آبخوانداري دشت کاشمر شامل طرح‌های اجرايي سيدمرتضي، عسگير، وحدت، بهاريه، آبخوانداري و بندخاکي جهاد در زون تغذيه شمال شرق دشت (بالادست و مجاورت محل احداث نهضت ملی مسکن) قرار گرفته که نقش بسيار مهم و حياتي در نفوذ سيلاب و رواناب به داخل آبخوان و تأمين آب شرب با کيفيت شهر دارند.
وی افزود: وجود آبرفت درشت دانه و رودخانه‌های سيلابي و آبدار در ناحيه شمال شرق و دامنه جنوبي ارتفاعات ناحيه شمالي شرايطي را فراهم كرده است كه كانون اصلي تغذيه آبخوان دشت كاشمر در اين نقطه باشد.
معماریان افزود: در حالی جانمایی سایت ۳۲ هکتاری طرح نهضت ملی مسکن کاشمر برای احداث مسکن هشت هزار خانوار در حاشیه بلوار دانشگاه پیام‌نور (بخشي از پلاک‌های ثبتي حجتيه و دره گور) در نظر گرفته شده است که اين سايت از مهم‌ترین کانون‌های تغذیه آبخوان کاشمر بوده و در پایین‌دست کال عسگیر و کال گرگ قرار دارد که رسوبات آبرفتی درشت‌دانه آن‌ها طی میلیون‌ها سال به‌صورت مخروط افکنه‌هایی لایه اصلی آبخوان کاشمر را شکل داده است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بر اساس اصول زمین‌شناسی و ژئومرفولوژی و محیط‌زیستی، ساخت‌وسازها را روی دشت سرفرسایشی و اپانداژ باید به حداقل رساند. ضمن این‌که به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه آن، فاضلاب خروجی از این تأسیسات از طریق چاه‌های جذبی مستقیماً وارد آبخوان باکیفیت کاشمر شده و مسلماً در آینده نزدیک سلامت آب شُرب شهر را تهدید خواهد کرد.
وی خاطر نشان کرد: این مناطق، آبخوان زنده و باکیفیت کاشمر را تشکیل می‌دهند و عمده آب شُرب منطقه نیز از این محل تأمین می‌شود. بنابراين اگر دولت می‌خواهد پروژه‌های بزرگ ساختمانی و تأسیساتی اجرا کند، باید به‌سمت جنوب (دشت سرپوشیده) برود که با توجه به برداشت‌های بی‌رویه از آبخوان و فرونشست زمین، تبدیل به آبخوان نیمه‌جان و یا مرده شده است.
معماریان ادامه داد: اين سايت دقیقاً پایین‌دست سازه‌های کنترل سیلاب و تغذیه مصنوعی دشت کاشمر، نزدیک‌ترین فاصله به گسل درونه و نفوذپذیرترین منطقه دشت و بخشی از پلاک نیز بر روی بستر مسیل شمالی (دره گرگ و کال عسگیر) کاشمر واقع شده است.
وی عنوان کرد: از نظر علم هیدرولیک و مهندسی رودخانه نیز، ساخت‌وساز و دست‌کاری بستر رودخانه در پایین‌دست سازه‌های مکانیکی آبخیزداری، موجب افزایش اختلاف پتانسیل جریان و افزایش گرادیان هیدرولیکی در بستر رودخانه شده و خطر تخریب سازه‌های هیدرولیکی را در بالادست افزایش می‌دهد و این یک مسأله جدی است.
عضو گروه پژوهشی خشک‌سالی و تغییر اقلیم دانشگاه بیرجند با تأکید بر این‌که حداقل حریم۵۰۰ متری از گسل درونه نیز باید رعایت شود، بیان کرد: این‌ها جدا از معضلات ناشی از نفوذ فاضلاب‌های سطحی و خانگی به داخل سفره آب زیرزمینی از طریق چاه‌های جذبی است.
وی در ادامه عنوان کرد: کاشمر بر روي يکي از بحرانی‌ترین دشت‌های کشور قرار دارد و جزء 6 دشت بحراني خراسان‌رضوي با بيشترين ميزان تخليه سفره آب زيرزميني يعني حدود 1.5 متر در سال افت سفره، 36 ميليون مترمکعب کسري مخزن، بيشينه20سانتيمتر فرونشست زمين در سال و دارای 12 هزار هکتار کانون بحران فرسايش بادي و توليد گردوغبار است.
وی خاطر نشان کرد: در صورت توسعه افقي بيشتر شهر، عملاً منفذهاي نفوذ باران و رواناب به داخل آبخوان در کانون‌های تغذيه آبخوان کاشمر را بسته‌ایم و موجب آلوده کردن بيشتر سفره‌های آب زيرزميني شهر و شوري بيشتر آب زيرزميني می‌شویم.
معماریان افزود: با این اقدام عملاً بسترهاي زمين را نفوذناپذیرتر کرده و در نتيجه موجب توليد سيلاب و رواناب بيشتر که کاشمر يکي از سیل‌خیزترين شهرهاي استان است، می‌شویم.
***
این‌که برخی از همین مسئولانی که بیانیه را امضاء زده‌اند و تا چند وقت قبل مخالف جدی اجرای پروژه در مکان فعلی بودند و به‌یکباره از نظر خود برمی‌گردند، دلیل آن را نمی‌دانم! البته به این موضوع هم نمی‌خواهم فکر کنم که برای تحقق وعده دولت مجبور به امضای آن شده‌اند، فقط امیدوارم پاسخ‌گوی کارشان در آینده باشند. اگر مسئولان توان هم‌زمان اجرای طرح فاضلاب را در پروژه نهضت ملی مسکن ندارند، جان مردم را فدای آن نکنند. این مطالب در تاریخ ثبت می‌شود.
