نشاط اجتماعی و نقش نهادها
ابوالفضل رضایی
شهردار انابد
زمانی که مردم جامعه‌ای از نشاط اجتماعی برخوردار باشند، وفاق، همبستگی، تعلق اجتماعی، تعاملات اجتماعی مطلوب، رضایت از زندگی و همچنین سلامت روانی و اجتماعی افراد افزایش پیدا کرده و طبیعی است که به‌موازات آن آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش‌یافته و انگیزه برای کار و تلاش افزایش می‌یابد .در نتیجه چنین جامعه‌ای، مسیر پیشرفت و ترقی را طی خواهد کرد.
گسترش شهرنشینی، دسترسی بیشتر به فناوری، مشغله‌های فراوان، تحمیل استرس‌های متعدد بر افراد، تعامل فرهنگی بالا و خطر تضعیف هویت فرهنگی، کاهش ارتباطات عاطفی میان مردم و افزایش اختلالات روانی، از ویژگی‌های جامعه امروزی و زندگی به اصلاح مدرن است. بعضی از جامعه‌شناسان بر این عقیده‌اند که جامعه ایرانی آن اندازه که باید و شاید شاد نیست و از نبود بسترها و زمینه‌های لازم برای ابراز شادمانی به شکل جمعی و عمومی رنج می‌برد .ایران در حوزه شادی رتبه 111ام را در رده‌بندی سازمان جهانی بهداشت دارد. افسردگی در ایران آمار نسبتاً بالایی دارد .آمار بالای مصرف موادمخدر شادی‌آفرین و مشروبات الکلی، زنگ خطری برای این مسئله است .شادی‌های اجتماعی ما در حد ارتباط کلامی توقف کرده و از ارتباطات رفتاری و احساسی واقعی به‌خصوص در وضعیت فعلی کرونا خبری نیست .تفریحات فردی غیرفعال مانند رفتن به مراکز خرید، رفتن به رستوران‌ها، پاساژگردی، تماشای تلویزیون، تمسخر دیگران و جک گفتن تا حدی جای شادی اجتماعی را گرفته است.
داشتن احساس محرومیت ناشی از بالاتر بودن خواسته‌ها از داشته‌ها، عدم انسجام بافت شهری، سرانه پایین فضای فرهنگی، فضای سبز و ورزشی و مشکلات اقتصادی، از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که موجب کاهش نشاط در شهر می‌شوند. برای ارتقاء نشاط اجتماعی، عوامل بسیاری تأثیرگذارند که مهم‌ترین آنها فرصت‌سازی برای توسعه اقتصادی است. در واقع در حالی‌که جهت تقویت شاخص‌های مؤثر بر رفاه عمومی مانند افزایش اشتغال، کم کردن بیکاری، تقویت امنیت شغلی، برداشتن موانع ازدواج، تأمین مسکن و مواردی از این دست برنامه‌ریزی می‌کنیم، می‌توانیم با طراحی یک نقشه راه عالمانه، به اجرای برنامه‌های تأثیرگذار بر افزایش نشاط اجتماعی و سطح اعتماد مردم به کشور و نظام، نیز بپردازیم. در نهایت ضمن بهره‌مندی همیشگی از مردم به‌عنوان سرمایه‌های عظیم اجتماعی، شاهد مشارکت روزافزون آنان با دولت در دستیابی به اهداف عالی نظام مقدس اسلامی خواهیم بود.
متأسفانه رشد سریع شهرها در چند دهه اخیر، شکل‌گیری سکونت‌گاه‌های غیررسمی را به همراه داشته است و با توجه به این‌که امروزه نشاط و شادی حلقه مفقوده زندگی شهری است، برنامه‌ریزی برای ارتقای شرایط زندگی در این نوع از سکونت‌گاه‌ها ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس، یکی از وظایف اساسی نهادهای اجتماعی و عمومی چون شورای‌شهر، شهرداری و به‌طورکلی نظام مدیریت شهری در عرصه جامعه، تلاش برای ایجاد فضایی شاد و بانشاط برای شهروندان در جامعه است.
*تفاوت شادی و نشاط
دو مفهوم شادی و نشاط، علی‌الظاهر یکی هستند اما باید پذیرفت که تفاوت‌هایی با هم دارند. شادی یک هیجان انبساطی زودگذر است، اما نشاط یک احساس به جت و شادمانی درونی است که پایدار و بادوام است. شادی همیشه با هیجان‌های لبخند و خنده و حرکت همراه است اما در نشاط احساس وجد و سرور لزوما با خنده همراه نیست ولی احساسی است که موجب لذت فرد می‌شود. تفاوت دیگر این دو مقوله این است که می‌توان شادی منفی و یا کاذب را هم در نظر گرفت، اما نشاط در انسان همیشه مثبت است. به عبارت دیگر شادی مثبت می‌تواند به نشاط تبدیل شود اما شادی کاذب منجر به نشاط و وجد انسان نخواهد شد. حتی تجربه نشان داده است که شادی‌های کاذبی که توسط محرک‌های متفاوت مثل داروهای روان‌گردان، موادمخدر، الکل، موسیقی بسیار تند، تمسخر دیگران، و از این قبیل به دست می‌آید؛ پیامدهای اندوه و افسردگی خواهد داشت که این موضوع به هیچ‌وجه در مورد نشاط صادق نیست.
در دین مبین اسلام هم، تأکیدات وافری بر شادی و نشاط شده است، به‌گونه‌ای که شادی را می‌توان یکی از عوامل نشاط دانست. وجود آیات متعدد در قرآن کریم، سخنان پیامبر(ص) و احادیث و روایات منقول از ائمه معصومان(ع) حاکی از اهمیت موضوع شادی در اسلام است.
*آثار نشاط در زندگی اجتماعی شهروندان چیست؟
نشاط اجتماعی دارای آثاری چند بر زندگی شهروندان و جامعه بوده که از جمله آنها عبارت‌اند از: حس تعلق اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، وفاق اجتماعی، ارتقاء شاخص‌های سلامت روانی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی یا رضایت شغلی، پویایی اجتماعی، کاهش هزینه‌های مردم، افزایش امید در جامعه، زندگی متعادل و باثبات، ارتقاء کیفیت زندگی، افزایش خلاقیت و نوآوری، کاهش آسیب‌های اجتماعی(خصوصاً در جوانان). در جامعه خوشحال و خرسند، تولید بهتر، اشتغال بیشتر و اقتصاد سالم‌تر خواهد بود. بدون شک در چنین محیطی امنیت اجتماعی و فردی راحت‌تر به دست می‌آید. در محیط شاد، ذهن انسان پویا، زبانش گویا و استعدادش شکوفا می‌شود. شاد بودن جامعه یکی از عوامل بسیار مؤثر در توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و کاهش نابسامانی‌های خانوادگی، طلاق، افزایش میزان میل و رغبت تحصیلی و دل به کار دادن و افزایش تولید می‌شود.
جامعه امروز ما نیاز به باز تعریف موضوع نشاط و شادابی متناسب با نیاز امروز در چارچوب مبانی دینی دارد. باید تمامی ظرفیت‌های دینی، ملی و قومی برای ایجاد نشاط اجتماعی بکار بسته شود. تمامی رسانه‌ها باید برای ایجاد نشاط در کشور بسیج شوند. تقویت شبکه‌های اجتماعی، تشویق عضویت در آنها و همچنین تقویت شبکه‌های مروج شادی می‌تواند در توسعه نشاط اجتماعی مؤثر باشد. سوق دادن جامعه به‌سوی ورزش، تشویق به فعالیت‌های داوطلبانه، ارتقای ارتباطات اجتماعی در سطح جامعه، ساخت نمادها و فضاهای شهری مناسب، تقویت شایسته‌سالاری، ارتقای اعتماد اجتماعی، افزایش حس تعلق، ارتقای احساس امنیت، توسعه عدالت اجتماعی، ارتقای حمایت‌های خویشاوندی و خانوادگی از جمله راهکارهای ایجاد نشاط در جامعه هستند و در هر جامعه‌ای که نشاط بیشتر باشد گذشت هم بیشتر است.
یادمان باشد نشاط فقط از طریق برنامه‌های شاد حاصل نمی‌شود اگرچه یکی از راه‌های ایجاد نشاط می‌تواند برنامه‌های شاد باشد. در شب‌های ماه مبارک رمضان بسیاری از افراد بیدار و مشغول دعا و نیایش هستند و در شب‌های آتی که مراسم شب قدر را در پیش داریم این موضوع بیشتر می‌شود اما بررسی‌ها نشان داده است که فردای آن روز فرد احساس مثبت داشته و نشاط را با همه وجود خود احساس می‌کند اگرچه به‌ظاهر در مراسم شاد و مهیج حضور نداشته است.
گاهی اوقات ممکن است دوستان در جمع‌هایی با مسائلی خود را شاد کنند (تمسخر دیگران و…) که ساعتی بعد مایه رنجش و عذاب وجدان آنان را فراهم کند. شادی‌های ایجادشده از این طریق یک شادی کاذب است و دیری نخواهد پایید که موجبات کاهش نشاط را نیز فراهم آورد.
*کلام آخر
برای ارتقای نشاط اجتماعی، باید فضای امیدوارکننده‌ای در جامعه وجود داشته باشد و وضعیت معیشتی مردم نیز در اولویت قرار بگیرد. بنابراین در بحث نشاط اجتماعی، وضعیت کلی جامعه بسیار مهم و تأثیرگذار است. اما جدای از شرایط اجتماعی، نباید فراموش کرد که خود افراد هم نقش حیاتی در گسترش نشاط اجتماعی دارند. شاید بتوان گفت که 50 درصد عوامل ایجاد نشاط اجتماعی، در دست خود افراد است و 50 درصد دیگر هم به شرایط جامعه برمی‌گردد.
داشتن شغل و فعالیت، داشتن ارتباطات اجتماعی سالم و گسترده و تعامل داشتن با دیگران از دیگر عوامل ارتقای نشاط در جامعه هستند. تقویت معنویت و داشتن اعتقادات معنوی هم در افزایش نشاط اجتماعی، نقش فوق‌العاده‌ای دارد. دین‌گریزی، احتمال بروز احساس یاس و پوچی در جامعه را افزایش می‌دهد و اجتماع را از نشاط واقعی دور می‌کند. در این بین، نکته مهم این است که نباید نشاط اجتماعی را با خنده‌رو و خوشرو بودن اشتباه گرفت. بسیاری از افراد هستند که شاید آدم خنده‌رویی نباشند، ولی در درونشان، احساس خوبی نسبت به زندگی دارند که البته عکس این قضیه هم صادق است. بنابراین، برای قضاوت درباره وضعیت نشاط در جامعه، نباید صرفاً به عوامل ظاهری توجه داشت، بلکه باید به شکل ریشه‌ای تلاش کرد تا شورونشاط در جامعه، نهادینه شود.
نشاط هر جامعه در گرو حل مسائل مهم و اساسی زندگی افراد آن جامعه است. تشدید مشکلات اجتماعی می‌تواند نشاط اجتماعی را نابود سازد. به‌عنوان مثال، مسائل اجتماعی مربوط به ازدواج، مسکن و شغل جوانان می‌تواند گیرنده شادی از آنها بوده و یا تشدیدکننده انحرافات اجتماعی باشد.
